Referat yunalish : lingistika (inliz tili) kurs: 2 guruh: 221 talaba: bekniyozova zarina 2021-yil

Darsda qo’llaniladigan samarali metodlar tavsifi

Ta’lim metodlari uch guruxga bulinadi:

1.Ukishni stemullashtirish va motivlashtirish metodlari ikki guruxga ajratiladi:

a) akliy uyin, O’quv deskussiyalari, emotsional stimullashtirishni kamrab olgan, ukishga kizikishni shakllantirish metodi;

b) majburiyat, burch va faollikni shakllantiruvchi metodalar.

2. O’quv faoliyatini tashkil kilish va amalga oshirish metodlari u ch guruxga ajratiladi:

a)axborotlarni sezgi orkali uzatish va kabul kilish metodi, unga ogzaki metodlar (xikoya, suxbat va ma’ruza va x.k.), kurgazmalilik metodalri (illyustratsiya, demonstratsiya, kinokursatuv), audivizual metod yoki ogzaki va kursatmalilik metodlarini uz ichiga oluvchi informatsion- immonstrativ metodi, amaliy metod (mashklar, amaliy vazifalarni xal kilish);

b)mantikiy metodlar (mantikiy operatsialar tashkil kilish va amalga oshirish);

v)prognostik metodlar: muammoli- tadkikot reproduktiv.

Nazorat va uzini uzi nazorat kilish metodalri ogzaki nazorat metodi, yzma nazorat metodi, uzini uzi nazorat kilish metodlari kiradi.

Ogzaki metodlar. Ogzaki metodga xikoya, suxbat va ma’ruza kiradi.

Xikoya o’qitish metodi sifatida xam O’quvchining bilimini tekshirish vositasi sifatida xam kullaniladi xikoya yordamida O’quvchilar yangi materialni urganishga tayyorlanadilar. Ikkinchidan xikoya yangi mavzuning mazmunini ochishga yordam beradi.

Xikoya metodi aloxida tushuntirishni talab etadigan, xajmi jixatdan juda katta bulgan mavzuni, O’quvchilar uchun yangi axborotlarni kamrab olgan materiallarni tushuntirishdan kullaniladi.

Suxbat – ogzaki ta’limning murakkabrok metodi. U o’qituvchi tomonidan yaxshilab uylab chikilgan savollar sistemasidan iborat buladi. Xuddi xikoyadek suxbat xam O’quvchilarni yangi materialni urganishga tayyorlashda, uning mazmuni bilan tanishtirish uchun kullanilishi. Suxbat avval egalagan bilimlarni sistemalashtirishga, umumlashtirishga, chukurlashtirishga va O’quvchilarning mustaklligini rivolantirishga yordam beradi.

Ma’ruza-murakkab O’quv materialining bayonidir. Agar xikoya va suxbat darsning biror kismini kamrab olsa, ma’ruza butun darsni uz ichiga oladi. Ma’ruzaning samaradorligi anik reja, mantikiy tugriligi, O’quvchilar uchun tushunarli bulgan bayon, terminlarning tushuntirilish, imostratsiyalaridan, kurgazmali vositalaridan foydalanish bilan boglik.

Audividual yoki infarmatsion-ilmostrativ metod. Bu metod yordamida o’qituvchi turli priyom va vositalar orkali tayyor ma’lumotlarni O’quvchilar ongiga yetkazib beriladi. Bu – kurgazmalilik vositalaridan foydalanib badiy va xujjatli tekstlar bilan tanishtirishda materialning ogzaki bayonidan tuziladi.

Ta’limning amaliy metodi. Huquq asoslarini urganishda kullaniladigan amaliy metodlar doirasi ancha keng. Bu amaliy vazifalarni xal kilish va grafik sxemalar, diagrammalar va tablitsalar tayyorlanishni, konunchilik aktlari va yuridik adabiyotlar bilan labaratoriya tipidagi ishlar, proktikum va xokozolar.

Amaliy metodni kullashda shuni xisobga olish zarurki, egallangan bilimlarni butunlash kullashni ta’minlaydigan amaliy faoliyatni tanlash kerak.

Reproduktiv va muammoli- tadkikot metodlari. Reproduktiv va muammoli tadkikot metodi O’quvchilarning davlat va huquqiy bilimlarini tushunishda ijodiy faolligi bilan xarakterlanadi. Reproduktiv metodda axborotlarning o’qituvchi tomonidan berilishi va O’quvchilar tomonidan eslab kolinishi ta’minlanadi. Mavzuni reproduktiv uslubda tushuntirilishida o’qituvchi tayyor kursatilgan xoldagi xolatlarga tushuncha va xarakteristka beradi, O’quvchi uni xotirasida saklaydi yoki daftariga kayd etib kuyadi. Keyinchalik o’qituvchining tushuntirganini aytib beradi yoki berilgan namuna asosida xarakat kiladi.

Muammoli – tadkikot metodiga kuyidagilar kiritiladi:

Tadkikot:

O’quvchi bilish, kullay olish i lekin ijodiylikka tayyor bulmasligi mumkin. Uktuvchi unda tadkikot ishlari malakalarinirivojlantiradi, buning uchun u ma’lum tartibdagi masalalarni tanlab olib, O’quvchiga uni mustakil xal kilishiga imkon beradi va shu bilan ijodiy faoliyat kobiliyatini uzlashtirib oladi.

Evristik:

Uning moxiyati shundaki o’qituvchi biror muammoni kismlarga bulib xikoya kilish davomida O’quvchilarga murakkab bulmaganxulosa chikarish, yana boshkacha faktlar bildirish to’g’risida uylashni, ya’ni O’quvchilarni chukurrok uylashga urgatadi. Bu metod O’quvchini boskichma- boskich tadkikot ishlariga tayyorlab boradi. Bu metodning keng tarkalgan turlarida biri evristik s uxbat bulib, unda o’qituvchi tomonidan kuyiladigan bir biri bilan boglik bulgan savollarning birin-ketin xal etilishi butun bir muammoning xal bulishiga olib keladi.

Muammoli bayon:

Bunda o’qituvchi mavzuni bayon kilish jarayonida kuygan muammo va fikrlarzanjirining yechimini ochib beradi, lekin uning yulida uchraydigan kiyinchiliklar, ularning bartaraf etish usul va variantlarini kursatish, shu orkali anglash jarayonidagi karama- karshilik va kiyinchiliklar ochib berilishiga intiladi.

10. Huquq fanlarn o’qitishda foydalaniladigan interefaol ta’lim metodlari.

“SWOT-tahlil” metodi.

Metodning maqsadi: mavjud nazariy bilimlar va amaliy tajribalarni tahlil qilish, taqqoslash orqali muammoni hal etish yo’llarni topishga, bilimlarni mustahkamlash, takrorlash, baholashga, mustaqil, tanqidiy fikrlashni, nostandart tafakkurni shakllantirishga xizmat qiladi.


Namuna: An’anaviy va interfaol ta’limning SWOT tahlilini ushbu jadvalga tushiring.

S	interfaol ta’limning kuchli tomonlari	talabaning bilim olishga qiziqishini kuchaytirish, mustaqil fikrlashga o’rgatish, bevosita amaliy faoliyat orqali malaka va tajribaga ega bo’lish....
W	interfaol ta’limning kuchsiz tomonlari	Auditoriyada shovqin ko’tarilishi, .....
O	interfaol ta’limning imkoniyatlari (ichki)	Mustaqil fikrlash, fikrni ifoda etish va isbotlash, malaka va tajribaga ega bo’lish...
T	To’siqlar (tashqi)	Zamonaviy texnika bilan jihozlangan auditoriya, partalarning noan’anaviy joylashuvi va o’quv qurollarning yetishmasligi

“Keys-stadi” metodi

«Keys-stadi» - inglizcha so’z bo’lib, («case» – aniq vaziyat, hodisa, «stadi» – o’rganmoq, tahlil qilmoq) aniq vaziyatlarni o’rganish, tahlil qilish asosida o’qitishni amalga oshirishga qaratilgan metod hisoblanadi. Mazkur metod dastlab 1921 yil Garvard universitetida amaliy vaziyatlardan iqtisodiy boshqaruv fanlarini o’rganishda foydalanish tartibida qo’llanilgan. Keysda ochiq axborotlardan yoki aniq voqea-hodisadan vaziyat sifatida tahlil uchun foydalanish mumkin. Keys harakatlari o’z ichiga quyidagilarni qamrab oladi: Kim (Who), Qachon (When), Qaerda (Where), Nima uchun (Why), Qanday/ Qanaqa (How), Nima-natija (What).

“Keys metodi” ni amalga oshirish bosqichlari

Ish Bosqichlari	Faoliyat shakli va mazmuni
1-bosqich: Keys va uning axborot ta’minoti bilan tanishtirish	yakka tartibdagi audio-vizual ish; keys bilan tanishish(matnli, audio yoki media shaklda); axborotni umumlashtirish; axborot tahlili; muammolarni aniqlash
2-bosqich: Keysni aniqlashtirish va o’quv topshirig’ni belgilash	individual va guruhda ishlash; muammolarni dolzarblik ierarxiyasini aniqlash; asosiy muammoli vaziyatni belgilash
3-bosqich: Keysdagi asosiy muammoni tahlil etish orqali o’quv topshirig’ining yechimini izlash, hal etish yo’llarini ishlab chiqish	individual va guruhda ishlash; muqobil yechim yo’llarini ishlab chiqish; har bir yechimning imkoniyatlari va to’siqlarni tahlil qilish; muqobil yechimlarni tanlash
4-bosqich: Keys yechimini yechimini shakllantirish va asoslash, taqdimot.	yakka va guruhda ishlash; muqobil variantlarni amalda qo’llash imkoniyatlarini asoslash; ijodiy-loyiha taqdimotini tayyorlash; yakuniy xulosa va vaziyat yechimining amaliy aspektlarini yoritish

Namuna

Keys. Hozirgi zamon rivojlangan davlatlarida hokimiyatlar bo’linishi tamoyili konstitutsiyaviy-huquqiy jihatdan rasmiylashtirilgan. Bunda hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi va ularning o’zaro bir-birini tiyib turish mexanizmi ishlaydi. Biroq bu masala barcha xozirgi zamon davlatlarida doimo risoladagidek ko’rinishga ega bo’lavermaydi va bunda ba’zi muammolar ko’zga tashlanadi.

“FSMU” metodi

Texnologiyaning maqsadi: Mazkur texnologiya ishtirokchilardagi umumiy fikrlardan xususiy xulosalar chiqarish, taqqoslash, qiyoslash orqali axborotni o’zlashtirish, xulosalash, shuningdek, mustaqil ijodiy fikrlash ko’nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Mazkur texnologiyadan ma’ruza mashg’ulotlarida, o’tilgan mavzuni so’rashda, uyga vazifa berishda hamda amaliy mashg’ulot natijalarini tahlil etishda foydalanish tavsiya etiladi.

Texnologiyani amalga oshirish tartibi:

qatnashchilarga mavzuga oid bo’lgan yakuniy xulosa yoki g’oya taklif etiladi;

har bir ishtirokchiga FSMU texnologiyasining bosqichlari yozilgan qog’ozlar tarqatiladi:

ishtirokchilarning munosabatlari individual yoki guruhiy tartibda taqdimot qilinadi.

FSMU tahlili qatnashchilarda kasbiy-nazariy bilimlarni amaliy mashqlar va mavjud tajribalar asosida tezroq va muvaffaqiyatli o’zlashtirilishiga asos bo’ladi.

Namuna.

Fikr: Davlat to’g’risida juda ko’p va xilma-xil qarashlar mavjud. Avstriyalik huquqshunos Gans Kelьzen (legistik yondashuv vakili) o’rinli ta’kidlaganidek, davlat so’zi ko’pincha jamiyatni ifodalab, ba’zan millat yoki hududni belgilab ham aytiladi. Davlat to’g’risidagi qarashlarning ko’pligiga sabab shundaki, ko’pincha tadqiqotchilar turli atamalarni bir ma’noda va aksincha bir xil ma’nodagi atamalarni turli mazmunda qo’llashlari hamdir.

Topshiriq: Mazkur fikrga nisbatan munosabatingizni FSMU orqali tahlil qiling.

“Assesment” metodi

Metodning maqsadi: mazkur metod ta’lim oluvchilarning bilim darajasini baholash, nazorat qilish, o’zlashtirish ko’rsatkichi va amaliy ko’nikmalarini tekshirishga yo’naltirilgan. Mazkur texnika orqali ta’lim oluvchilarning bilish faoliyati turli yo’nalishlar (test, amaliy ko’nikmalar, muammoli vaziyatlar mashqi, qiyosiy tahlil, simptomlarni aniqlash) bo’yicha tashhis qilinadi va baholanadi.

Metodni amalga oshirish tartibi:

“Assesment”lardan ma’ruza mashg’ulotlarida tinglovchilarning yoki qatnashchilarning mavjud bilim darajasini o’rganishda, yangi ma’lumot-larni bayon qilishda, seminar, amaliy mashg’ulotlarda esa mavzu yoki ma’lumotlarni o’zlashtirish darajasini baholash, shuningdek, o’z-o’zini baholash maqsadida individual shaklda foydalanish tavsiya etiladi. SHuningdek, o’qituvchining ijodiy yondashuvi hamda o’quv maqsadlaridan kelib chiqib, assesmentga qo’shimcha topshiriqlarni kiritish mumkin.

Namuna. Har bir katakdagi to’g’ri javob 5 ball yoki 1-5 balgacha baholanishi mumkin.

Simptom

O’zbekiston misolida davlat mexanizmi belgilarini ko’rsating.

“Insert” metodi

Metodning maqsadi: Mazkur metod tinglovchilarda yangi axborotlar tizimini qabul qilish va bilimlarni o’zlashtirilishini yengillashtirish maqsadida qo’llaniladi, shuningdek, bu metod tinglovchilar uchun xotira mashqi vazifasini ham o’taydi.

Metodni amalga oshirish tartibi:

- o’qituvchi mashg’ulotga qadar mavzuning asosiy tushunchalari mazmuni yoritilgan input-matnni tarqatma yoki taqdimot ko’rinishida tayyorlaydi;

- yangi mavzu mohiyatini yorituvchi matn ta’lim oluvchilarga tarqatiladi yoki taqdimot ko’rinishida namoyish etiladi;

- ta’lim oluvchilar individual tarzda matn bilan tanishib chiqib, o’z shaxsiy qarashlarini maxsus belgilar orqali ifodalaydilar. Matn bilan ishlashda tinglovchilar yoki qatnashchilarga quyidagi maxsus belgilardan foydalanish tavsiya etiladi:

Belgilar	1-matn	2-matn	3-matn
“V” – tanish ma’lumot.
“?” – mazkur ma’lumotni tushunmadim, izoh kerak.
“+” bu ma’lumot men uchun yangilik.
“– ” bu fikr yoki mazkur ma’lumotga qarshiman?

Pedagogik texnologiyalar shaxsga yo‘naltirilgan texnologiya hisoblanib, shaxsni rivojlantirish, tarbiyalanganlik darajasini yuksaltirish uchun, avvalo o‘quvchi talabalarni zamonaviy bilim, ko‘nikma, malakalar bilan qurollantirishni nazarda tutadi. Zamonaviy bilim, ko‘nikma, malakalar bilan qurollanish jarayonida o‘quvchi – talabalarda o‘quv materilining murakkabligini o‘zni past abstraksiya pog‘onalaridan yuqori abstratsiya pog‘onasiga o‘tishini taqazo etadi. Demak, o‘quv meterialining murakkabligiga ham abstraksiya pog‘onalariga mos holda to‘rt darajaga bo‘linadi. Agar bir o‘quvchi uchun o‘quv materialining birinchi murakkablik darajasi tushunarli bo‘lsa, boshqasi uchun tushunarsiz bo‘lishi mumkin. Aslida murakkablik tushunchasi nisbiydir. SHunday qilib, o‘qituvchi didaktik masalalarni aniq belgilab olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘qituvchi faoliyatining keyingi bosqichi-bu didaktik jarayon (yoki talabaning o‘quv-bilish faoliyati)ni loyihalash hisoblanadi. Aynan shu didaktik jarayon pedagogik texnologiyaning asosini tashkil qiladi, yohud u belgilangan vaqt ichida ta’lim (tarbiya) maqsadiga erishish uchun o‘z mazmunini talabalarga uzatish yo‘llarini aniqlab beradi. Xo‘sh, didaktik jarayon mohiyati nimadan iborat? Ularni loyihalashga qanday pedagogik talablar qo‘yiladi?

vazifa qilib qo’yadi.

Ta’lim vositalari:

1. Ta’lim berishning texnik vositalari (TTV);

2. Yordamchi ta’lim vositalari (YoTV);

3. O’quv - uslubiy materiallar (O’UM).

Ta’limning texnik vositalari (TTV) - o’quv materialini ko’rgazmali namoyish etishga, uni tizimli yetkazib berishga yordam beradi; talabalarga o’quv materialini tushunishlariga va yaxshi eslab qolishlariga imkon beradi.

Yordamchi ta’lim vositalari (YoTV) – grafiklar, chizmalar, namunalar va h.k. boshq.

O’quv - uslubiy materiallar (O’UM) - o’quv materiallar, o’zlashtirilgan o’quv materiallarini mustahkamlash uchun mashqlar. Bular talabalarning mustaqil ishlarini faollashtirishga yordam beradilar.

Talabalarni o’quv - bilish faoliyatlarini jadallashtirishga yordam beruvchi har turdagi ta’lim vositalarini tanlash va ulardan foydalanish quyidagilarga bog’liq: 1) maqsadni belgilash; 2) asosiy bilim manbaiga; 3) ta’lim usuliga; 4) o’quv materialining yangiligi va murakkabligiga; 5) talabalarni o’quv imkoniyatlariga.

1.1. Ta’lim vositalarining tasnifi

Ta’lim vositalari;

Etakchi bilim manbai;

O’quv materialining yangiligi va murakkabligi.

Ta’lim berish usuli, ta’limiy maqsadni amalga oshirish bo’yicha ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi bilan hamkorlik faoliyatining murakkab jarayonining asosi hisoblanadi. Usullar: ushbu ta’lim berish davridan chiqqanda ta’lim oluvchi bilishi, udallashi va qadrlashi lozim bo’lgan ko’zlanayotgan natijalarga erishishni ta’minlaydi.

Усулларнинг танлашни асосий қоидаси → турлича эмас таълим бериш мақсадига мос келиши

Усулларга қўйиладган асосий талаб → натижа берадиган, фақат биттасини қўллаш.

Усулнинг асосий натижавийлигининг мезони → белгиланган вазифани ҳал этиш учун уни қўллашнинг мослиги ва тежамкорлиги.

Таълим технологиясини лойиҳалашда усулни онгли танлаш, уларни ҳар бирининг имкониятларини кўра билиш керак

Usulni tanlab, o’qituvchi o’ziga savol berishni boshlaydi:

→ Usulni qo’llashdan so’ng natijalar qaysi sohalarda: Bilimlar sohasidami? Ko’nikmalardami? Malakalardami? Yoki ko’rsatmada ko’p bo’ladi.

→ Keyingi savol ta’lim berishning bajariladagan ishlar tartibiga taalluqli: “Talabalarning faolligi (tashabbus) qanday bo’lishi kerak?”

Ta’lim usullarining natijaviyligini qaysi mezonlar aniqlaydi?

Yaxshi yoki yomon usullar mavjud emas. Usulning natijaviyligini bajarilgan yoki bajarilmagan vazifa bo’yicha xulosa chiqarish mumkin.

Qanday qilib, keng tarqalgan usullar, jumladan aqliy hujum yoki guruhli munozarani natijaviyligini o’quv mashg’ulotida yechiladigan topshiriqlar bilan bog’liqsiz, yoki aniq amaliy vaziyatni tahlil qilish va yechish (keys-stadi) usulini natijaviyligini, ushbu usul qo’llanilayotgan o’quv mashg’ulotining maqsad va vazifalaridan uzilishda oldindan baholash mumkin.

Tajribalarning ko’rsatishicha, usulning asosiy natijaviylik mezonlari quyidagilar:

belgilangan vazifalarni hal etish uchun uni qo’llashning mosligi va iqtisodiyligi;

uni qo’llashda soddallik va osonlik;

nafaqat eng yaxshi natijalarni ta’minlashi, balki ularga erishishning yuqori ishonchliligini ta’minlay olishi.


Фаол таълим бериш усули - таълим олувчиларнинг билим фаолиятларини рағбатлантирувчи усулдир. У ёки бошқа муаммони ечиш тўғрисидаги фикрларни эркин алмашинувини назарда тутувчи суҳбат асосида қурилади.


Энг кўп тарқалган ва хусусиятга эга бўлган таълим усуллари қуйидагилар ҳисобланади: суҳбат, баҳс, ўйин, кейс-стади, лойиҳалар усули, муаммоли усул, ақлий ҳужум ва бошқалар ҳисобланади.



Интерфаол (Interactive) - суҳбатли. Интерфаол таълим бериш - суҳбатли таълим бериш, бунда таълим берувчи ва таълим олувчи, таълим олувчи ва компьютернинг ўзаро ҳаракати амалга оширилади.

Interfaollik ta’lim berish sohasida umuman yangi hodisa-bunga binoan ta’lim beruvchi:

Ta’lim usullarini ta’limiy maqsadlarga erishish bo’yicha ta’lim beruvchi (o’rgatish) va ta’lim oluvchini (o’rganish) hamkoriy faoliyatini yo’li sifatida ko’rsatish ular xususiyati va o’quv faoliyatini natijalari bo’yicha quyidagicha guruhlashtirish imkonini beradi:

1 - guruh: tayyor o’zlashtiruvchilik o’quv faoliyati va ta’lim oluvchilarga bilimlarni 1 - darajada o’zlashtirishni ta’minlovchi, usullar;

2 - guruh: esda qolganlarni tasvirlovchi o’quv faoliyati va ta’lim oluvchilarga bilim va ko’nikmalarni 2 - darajada o’zlashtirishni ta’minlovchi, usullar;

3 - guruh: muhokama qiluvchi, qisman-izlanuvchilik o’quv faoliyati va ta’lim oluvchilarga bilim va ko’nikmalarni 3 - darajada o’zlashtirishni ta’minlovchi, usullar;

4 - guruh: mustaqil izlanuvchilik faoliyati hamda 4 - darajada bilimlarni o’zlashtirishni ta’minlovchi, usullar.
1.1. Ta’lim usullarini tasniflash

(Ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilar hamkoriy faoliyatini tashkillashtirish yo’li va o’quv faoliyati natijalari asosida)

O’qitishning interfaol usullarini tanlashda ta’lim maqsadi, ta’lim oluvchilarning soni va imkoniyatlari, o’quv muassasasining o’quv-moddiy sharoiti, ta’limning davomiyligi, o’qituvchining pedagogik mahorati va boshqalar e’tiborga olinadi.