Referati bajardi: SobirjonovHojimurod Tekshirdi: Oltinko’l 2023-y Mavzu: Biznesvaekologiya Reja

Aholiniuy-joy bilanta’minlashvaurbanizatsiyajarayonlari
O‘zbekistondaiqtisodiy-ijtimoiyislohotlaraholifarovonligivayashashsharoitlariniyaxshilashgaqaratilganbo‘lib, aholiniuy-joy bilanta’minlashvakommunalxizmatlarsifatinioshirish ana shundayislohotlarningbirko‘rinishidir. Hukumattomonidanaholiniuy-joy bilanta’minlashdayangichauslublar — kimoshdisavdoorqalisotibolish, daromadi past bo‘lganaholiuchunuy-joyningdastlabkito‘lovinisubsidiyatarzidato‘labberishvaimtiyozliipotekakreditlari, kommunalxo‘jaliklarfaoliyatiniyuritishdabudjetasosidamoliyalashtirishdanvozkechibxususiymulkdorlarshirkatlarinitashkiletishgao‘tildi. O‘tganasrning 1970-80 yillardamamlakatimizdaaholiningtug‘ilishdarajasio‘ziningengyuqoricho‘qqisigachiqqandavredi. Bu esakeyinchaliktug‘ilishyuqoribo‘lganvaaholizichyashaydiganhududlardauy-joy bilanbog‘liqqatormuammolarnikeltiribchiqardi. NatijadaFarg‘onavodiysi, Xorazm, Toshkent viloyatlariva Toshkent shahridaaholiniuy-joy bilanta’minlanishibirinchidarajalimasalalardanbo‘libqoldi. Aholininguy joy bilanta’minlanishiyuqoridarajadagiijtimoiymuammobo‘lganligidan, birginaistiqlolningdastlabkiyillarida 1,8 mln.danortiqkishiuy-joy qurishgamuhtojsifatidasanalgan. Uy-joy bilanta’minlanishvaaholiijtimoiyta’minoti, xususankommunalxizmatlarningholatisalbiyko‘rsatkichlarniaksettirgan. Misoluchun, istiqlolningdastlabkiyillaridaqishloqaholisiningatigi 5 foiziginakanalizatsiyavavodoprovod, 17 foizitabiiygazva 50 foiziginaichimliksuvibilanta’minlanganligiahvolningmurakkabbo‘lganliginibildiradi.
Garchisohada tub o‘zgarishlar, yangilanishlarjarayoniborayotganbo‘lsa-da, qatormuammolarmavjud. Keyingiyillardabarpoetilayotganyangi, namunaviytipdagiuy-joylar, ko‘pkvartiraliuy-joy massivlarigabo‘lgan talab hamonyuqoribo‘lsa-da, shaharvashaharchalardagiko‘pqavatliuylardasohagaoid, yechiminitopishzarurbo‘lganmasalalarborligibarchagaayon. Bu muammolarto‘g‘ridan-to‘g‘ribo‘lmasada, bilvositaaholiningdemografikko‘rsatkichlarigata’sirqiladi. Mustaqillikyillaridamamlakataholisiningo‘sishko‘rsatkichlarimuntazamortibkelganbo‘lsada, ba’zihududlardauy-joy qurishuchunyer-mulkyo‘qligi, ilk yillardaiqtisodiyholatbilanbog‘liqholdashaharlardayangi, ko‘pqavatliuylarningqurilishimutlaqoto‘xtabqolganiaholiningtakrorbarpobo‘lishjarayonigaqismanta’sirko‘rsatdi. Bu holatkeyinchalikdavometib, qishloqhududlardaaholiningko‘payishsur’atiga ham birozta’sirqildi. Hukumattomonidanyirikshaharlaratrofidayo‘ldoshshaharchalarvauy-joy massivlariningtashkiletilishi, yirikqishloqlarningshahartipidagiposyolkalargaaylantirilishivaumumanaholipunktlaridagiinfratuzilmalarnishaharlargamossharoitlargao‘tkazilayotganiurbanizatsionjarayonlarjadallashuviga, shaharlarning ham aholisonibo‘yichaqishloqlarganisbatantezlikbilanortibborishigazaminhozirladi. Agar xuddishuyondashuvdavometaversa, mamlakathukumatiqabulqilgandasturlarbo‘yicha 2030 yilgaboriburbanizatsiyadarajasihozirgi 50,8 dan 60,0 %gachaoshishikutiladi. Bunibirinchinavbatdaaholivanikohlar (oilalarning) soniningjadallikbilanoshibborayotgani, natijadaaholininguy-joygabo‘lgantalabiningyuqoriligibilanizohlashmumkin.
Raqamlargamurojaatqiladiganbo‘lsak, 2020 yilboshidamamlakatda 8,7 mln. oilaro‘yxatgaolinganbo‘lsa, mavjuduy-joylarsoni 6,3 mln.danortiqnitashkiletgan. 2017 va 2020 yillarboshidagiraqamlarnitaqqoslagandaquyidagiko‘rsatkichlarhosilbo‘ladi:

• 
  biroilagato‘g‘rikeladiganuy-joylarnisbatidastlabkidavrda 0,75 nitashkiletganbo‘lsa, 2020 yilboshigakelib 0,72 niko‘rsatadi. Bundanquyidagixulosagakelishmumkinki, uy-joy qurilishsur’atioilalarningko‘payishsur’atiganisbatanpastroq.
  
• 
  biroilagato‘g‘rikeladiganaholisoniko‘rsatkichitaqqoslanayotgandavrlarda 4,1 kishidan 3,9 gachapasaygan;
  
• 
  har 1000 ta oilaganisbatantuzilganro‘yxatgaolingannikohlarsonitaqqoslanayotgandavrlarda 35,1 tadan 35,8 tagachaortgan.
  

Yuqoridataqqoslangandavrlarni 2016 yilyakuniva 2019 yilyakuniganisbatanolinishiningasosiysababiyuqoridako‘pmartata’kidlangan 2020 yilgipandemiyahisoblanadi. Joriy 2021 yilyakunlaridaushbuyo‘nalishdabirqatorsezilarlio‘zgarishlarbo‘lishikutilmoqda, shunuqtainazardantahlillarnikeyingiyildatakrorlashmaqsadgamuvofiqbo‘laredi. Aholiningfarovon, sog‘lomturmushkechirishivaqatordemografikjarayonlariga, birinchinavbatdanikohko‘rsatkichlarigajiddiyta’sirko‘rsatdi. Misoluchun, 2008 yilda 250,2 mingtanikohqaydetilganbo‘lsa, 2016 yilda 275,0 ming, 2019 yilyakunidasalkam 311 mingnikohlarro‘yxatdao‘tkazilgan. Garchikeyingiyillardaburaqamlarbirozpasayishxarakterigaegabo‘lsa-da (2020 yilyakunidasalkam 297 mingnikohqaydetilgan), ana shunikohlarkeyingiyillardaaholitarkibidatug‘ilganlarsoniningortishigabirlamchizaminhozirlaydi. Aholininguy-joy bilanta’minlanishiningyaxshilanishiesanikohlarsoniningortishigato‘g‘ridanto‘g‘rita’sirqiladi.
Shu o‘rinda, 2021 yil 2 noyabrkuniPrezidentShavkatMirziyoevraisligidaaholinisifatliuy-joy bilanta’minlash, “YangiO‘zbekiston” mavzelarinibarpoetishhamdashaharlar, tuman markazlarihamdaaholipunktlaridaekologikvaziyatvahavotozaliginiyaxshilashmaqsadida “Yashilmakon” umummilliyloyihasiniamalgaoshirishgabag‘ishlanganvideoselektoryig‘ilishibo‘libo‘tdi. Undajumladan, kelgusibeshyildagibarchaislohotlaraholigamunosibturmushsharoitiyaratish, shuningdek, uy-joy qurilishvainfratuzilmalarniyaxshilashgaqaratilganbirqatormaqsadliko‘rsatkichlare’lonqilindi.
Ma’lumotlargako‘ra, so‘nggiyillardaipotekadasturlaridoirasida 140 mingdanortiquy-joy barpoetilgan. Mamlakatimizdaharyili 300 mingatrofidanikohqaydetilmoqda, bukelgusikelgusibeshyildaaholisoni 38 mln.kishigayetishimumkinliginibildiradi. Ana shundankelibchiqib, aholiniuy-joygabo‘lgantalabiniqondirishuchunkelgusibeshyildayiliga 80 mingtadanxonadonqurilishirejalashtirilgan. Bundantashqari, hududlardabarchaiqtisodiyvaijtimoiyinfratuzilmagaegabo‘lgan “YangiO‘zbekistonmassivlari”nibarpoetish, buorqalikelgusibeshyilda 250 mingdanziyodxonadonqurishrejaqilingan.