Referati Mavzu: Radiobiologiya fani haqida Reja: Kirish

4. Rentgen va radioaktiv nurlarning umumiy xossalari Bu xossalar kuyidagilardan iborat:
1.Nur ta`sirining sezilmasligi. Bu xususiyatning ijobiy va salbiy tomoni bor. Ijobiy tomoni - nurlashdan iborat diagnostik yoki davolash mulojasi bemorni bezovta kilmay amalga oshiriladi. Salbiy tomoni - nurlanishning sezilmasligi nurdan saklanishga undaydigan motivatsiyani uygotmaydi.
2.Jismlarni teshib utish xususiyati. Rentgen va radioaktiv nurlar muxitdan uning tinik-tinikmasligidan kat`iy nazar teshib utadi. Bu xususiyat bir tomondan - nurning turi va energiyasiga boglik; ionlovchi nurlar orasida rentgen, gamma va neytron nurlarini utuvchanligi katta, al`fa va beta nurlarining utuvchanligi kichik. Nur energiyasi ortib borishi uning utuvchanligini ham oshiradi. Ikkinchi tomondan - utuvchanlik muxitning xususiyatlariga boglik. Muxitning zichligi, kalinligi va uni tashkil etuvchi atomlar massasi (tartib rakami, elektronlar zichligi)ning ortib borishi nurning kuprok yutilishiga olib keladi. Nur, muxitda atomlar elektroniga tuknash kelib, ularni orbitadan urib chikaradi va bunga uz energiyasini sarflab yutiladi. Masofa birligida elektronlar mikdorining ortishi bilan nur yutilishi xam ortadi. Elektronlarning soni atomning tartib nomeriga mos.
Togay tukimasi kattik, ammo kimyoviy tarkibi va zichligi, kon va yumshok tukimalarga uxshash, shu sababdan ularda radiatsiyaning yutilishi xam bir xil. Suyak tukimasi zichligi togaydan deyarli fark kilmaydi, ammo u kal`tsiy, fosfor va boshka ogir atomlarga boy (urtacha atom massasi 14) shu sababdan suyak radiatsiyani kup yutadi.
Radioaktiv bulmagan kimyoviy elementlar orasida atom massasi eng ogirlaridan biri kurgoshin- ²⁰⁷Rb. Bu moddada nur kup yutiladi. Shu sababli nurdan saklovchi muxofaza vositalarida kurgoshin keng kullaniladi. Kup nur yutish kobiliyati boshka ogir elementlar - Bi, Ag, Au, Pt, Fe uchun xam xos, ammo ularning kupchiligi ma`lum sabablariga kura, bunday maksadlarda ishlatilmaydi.
3.Ionlash xususiyati. Radioaktiv nurlar, atomlar elektronlari bilan tuknashtirib, ularni orbitadan urib chikaradi va ionlar jufti xosil kiladi. Bu jarayonda nurlar uz energiyasini yukotadi va yutiladi. Ionlash xususiyati xar xil nurlar uchun turlicha. Masalan: al`fa nurlari masofa birligida zich ionlar xosil kiladi, tez yutiladi va kichik masofaga utadi; beta va gamma nurlari siyrak ionlar xosil kiladi, uzokrok masofaga utadi. Elektronlar radiatsiya ta`sirida o`z orbitasidan yukorirokka kuchsa, ammo atom chegarasidan chikib ketmasa - kimyoviy aktivligi ortgan, kuzgalgan atomlar xosil buladi.
4.Flyurostsentsiya chakirishi. Ionlovchi nurlar ba`zi minerallarda shu`lalanib nur chikaradi. Bu xususiyatdan dozimetriya va rentgenoskopiya – rentgen tasvir olish, gammatopografiya – gamma nurlovchi radioaktiv moddalarning tuplanish kartasi va gamma defektoskopiyada kullanadi.
5.Kimyoviy uzgarishlar keltirib chikarish (fotokimyoviy) xususiyati – nur ta`sirida atom va molekulalarning ionlanishi va kuzgalishi ularning kimyoviy aktivligini oshiradi va odatda uchramaydigan reaktsiyalarni yuzaga keltiradi. Nur ta`siridan uzgarmaydigan kimyoviy moddalar yuk deyish mumkin. Ba`zi kimyoviy birikmalar nur ta`sirida tez parchalanadi. M: kumushning galloid birikmasi AgBr ning nur ta`siridan parchalanishi. Bu modda parchalanishi fragmentlardan biri kumush, kislorodli muxitda kumush oksidi Ag<sub>2</sub>O-ga aylanadi va kumush bromid surtilgan plenkaning korayishiga olib keladi. Bu xodisadan rentgenologik surat olish (rentgenografiya) va fotokimyoviy dozimetriyada kullaniladi.
6.Biologik uzgarishlar chakirish xususiyati. Bu uzgarishlar xilma-xil bulib, radiobiologiya fani urganadigan asosiy masala xisoblanadi.
5..Xulosa Radiobiologiya fanining yutuklari orasida aloxida e`tiborga sazovor xisoblanadi: Myuller (1927) tomonidan radiatsiyaning naslga ta`sirini urganish, nurning mutagen ta`sirini ochilishi (D.Li, Angliya, 1946), N.V.TimofeevRessovskiy va K. Tsimmer (Germaniya 30-40 yillar)ning nur ta`sir mexanizmini urganish buyicha olib borgan ilmiy ishlaridir. 1950 yillardan boshlab, atom va termoyadro kurolining sinovlari keltirib chikargan radiobiologik muammolar, utkir va surunkali nurlanish kasalligi, maxalliy radiatsion jaroxatlar urganildi.
6. Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Yarmonenko S.P. Radiobiologiya cheloveka i jivotnix. M.: «Visshaya shkola». 1988.
   
2. 
   Kudryashov.B.S, Berenfel`d «Osnovы radiatsionnoy biofiziki» M. «Universitet» 1982.
   

3.To`raqulov Yo. X. Biokimyo T.: «O`qituvchi» 1998.
4.Nikolaev A.Ya. Biologik ximiya. T.: «Ibn Sino» 1991