Referati reja: Sugurtaning moxiyati va funksiyalari Sugurta turlari

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI ANDIJON FAKULTETI
SMMT 2-BOSQICH 97/21 GURUH TALABASI
SAIDAHMEDOV SULTONXONNING “MOLIYA”FANIDAN
TAYYORLAGAN


REFERATI
REJA:


1. Sugurtaning moxiyati va funksiyalari
2. Sugurta turlari
3. Sugurta bozori va uning tarkibiy tuzilishi


1. Sugurtaning moxiyati va funksiyalari
Tabiiy va boshki stixiyali kuchlar ta’siri natijasida yuzaga keladigan zararlarni koplash, oldini olish xamda ogoxlantirish uchun maksadli yunalishdagi pul fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish bilan boglik iktisodiy munosabatlar yigindisiga sugurta deyiladi.
Sugurtaning xarakterli belgilari kuyidagilardan iborat:
Sugurta xavfning mavjudligi. Xavf - sugurta munosabatlarining paydo bulishining asosiy shartidir. Xavf bulmas ekan, sugurtaning bulishi mumkin emas. Xavfning xajmi, mikdori extimollar nazariyasi va matematik statistika usullari yordamida aniklanadi. Sugurta xavflarini taxlil kilish ularni 2 ta yirik guruxga bulishni takazo etadi. Ya’ni, xavfning sugurtaviy va sugurtasiz buladi. Sugurta shartnomalarida uz aksini topgan xavflar sugurtaviy xavflar deyiladi. Xavf baxosini pulda ifodalanishi sugurta stavkasini tashkil etadi. Xavf doimiy kursatkich emas, balki u doimo uzgarib turadi. Bu uzgarishlar iktisoddagi va boshka soxadagi uzgarishlar bilan chambarchas boglikdir. Sugurta tashkiloti xavfni rivojlanishini, xolatini doimo kuzatish lozim, ya’ni tegishli statistik uchyot olib borishi, yigilgan ma’lumotlarni kayta ishlashi va taxlil kilish kerak.
Xavfni baxolash uchun uni kuyidagi turlarga bulish mumkin:

1. 
   Sugurtalanishi mumkin bulgan xavflar.
   
2. 
   Sugurtalanishi mumkin bulmagan xavflar.
   

Xavfning eng katta guruxini sugurtalanishi mumkin bulgan xavflar tashkil etadi. Kuydagi keltirilgan kriteriylarda sugurta xavfini sugurtasiz xavflardan fark kiladi:
a) Xavf tasodifiy Xar akterga ega bulmogi kerak;
b) Sugurta xodisalvrini ruy berish faktining vakti va ma’nosini noma’lum bulishi;
v) Xavf solish manbasiga kura xavflar; tabiatning stixik kuchlari bilan boglik xavflar va moddiy boylikni uzlashtirish okibatida insoniyatni tabiatga ta’siri bilan boglik xavflar. Xavflarni turkumlashda katastrofik xavflar aloxida urin tutadi. Chunki katastrofik xavflar ruy berishi natijasida kuplab obyektlar yirik miktorda zarar kurish mumkin. Yukorida aytilgan katastrofik xavflardan tashkari ekologik, siyosiy va maxsus xavflar bulishi mumkin.
Xavf menejment (xavfni boshkarish) - xavfni chegaralash yoki kamaytirish bilan boglik tadbirlar yigindisi. Amaliyotda xavf kuydagi tartibda amalga oshiriladi:

Хавфни ани=лаш

Хавфни бащолаш

Хавфни назорат =илиш

Хавфни молиялаштириш

Xavfni aniklashda xavf darajasi aniklandi. Kreditni sugurtalashda kredit oluvchi shaxsning moliyaviy xolati kanday aktivlarga ega ekanligi, loyixada xisob-kitob kanchalik asoslanganligi va xakozolar aniklanadi.

Xavfni baxolash xavf xolatlari aniklanadi, xavfning sodir bulishi extimoliyligi tegishli xisob-kitoblar, statistik kuzatuvlar, extimollar nazariyasi asosida baxolanadi va sugurtalanayotgan obyektga nisbatan xavf darajasi aniklanib sugurta tarifi xisoblanadi. Sugurta tarifining stavkasi- bu xavf baxosidir.
Xavfni nazorat etish - sugurta kompaniyasining vakili tomanidan sugurtalangan obyektning xolatini, uning saklanishi ustidan kuzatuv ishlarini olib borish amalga oshiriladi. Shuningdek, uning saklash xavsizligi talablariga javob berishi tekshiriladi. Zarur kator obyektlarni yaxshi saklash uchun tavsiya va maslaxatlar beriladi.
Xavfni moliyalashtirish - xavfni aniklash, baxolash va nazorat etish bilan boglik xamma xarajatlarni koplash demakdir.
Sugurta munosabatlarining taksimlash Xar akteriga ega t ekanligi shundan namoyon buladiki, moliya tushunchasi kabi, sugurta xam yalpi ichki maxsulotni va milliy daromadni kayta taksimlashda ishtirok etadi.
Sugurta zararlarni xududlar buyicha va muayyan bir vakitda taksimlanishi sugurtaning asosiy belgisi bulib, xududlar buyicha sugurta fondini sugurtalangan xujaliklar urtasida taksimlash uchun katta xudud va kuplab sugurtalanishi mumkin bulgan obyektlar zarur bulishi talab etiladi. Zararlarni ma’lum bir vakitda taxsimlanishi sugurta xodisalarini tasodifiy ruy berish Xar akteriga ega ekanligidan kelib chikadi. Kator yillar mobaynida favkulodda xodisalar extimol ruy bermasligi mumkin. Bu xolat sugurta xodisalari sodir bulmagan vaktda tegishli mikdorda sugurta rezervlarini tashkil etishni talab kiladi.
Sugurta badallari sugurta tarifi asosida aniklanadi. Sugurta tarifi ikki kismdan iborat bulib, netto-stavka (sugurta xodisalari ruy berganda zararlarni koplashga ishlatiladi) va netto-stavkacha ustamalardir (sugurta kompaniyasini ishini tashkil etish bilan boglik xarajatlar koplanadi). Netto-stavka, asosan, sugurta xodisa ruy berganda sugurtalanuvchiga kaytarib beriladi.
Sugurta tarifi majburiy sugurta tugrisidagi konun xujjatlarida belgilab kuyiladi. Ixtiyoriy sugurta turlariga doir sugurta tariflarining mikdori tomonlarning kelishuviga muvofik belgilanadi.
Sugurta fondi mablaglarning, fakat, shu fondni tashkil etishda katnashgan subyektlar urtasida taksimlanadi.
Sugurta munosabatlarida kuyidagi tomonlar katnashadi:
Sugurtalovchi - sugurta operasiyalarini olib borishga ixtisoslashgan xukukiy shaxslar. Uzbekiston Respublikasi «Sugurta tugrisidagi» konuniga muvofik, sugurta faoliyatini amalga oshirish xukuki berilgan xamda sugurtalash uzi uchun asosiy faoliyat turi xisoblangan yuridik shaxslar sugurtalovchilar deyiladi.
Sugurtalovchilar turli mulk shakliga ega bulishi mumkin (davlat sugurta tashkilotlari, aksionerlik sugurta tashkilotlari xamda uzaro sugurtalash jamiyatlari). Sugurta faoliyatini olib boruvchi tashkilotlar davlat xokimiyatining tegishli ruxsatnomalariga ega bulishi zarur.
Sugurtalanuvchi - sugurtalovchi bilan konkret sugurta munosabatlari urnatgan va tegishli sugurta badallarini tulovchi yuridik yoki jismoniy shaxs. UzR ning «Sugurta tugrisidagi» konunida sugurtalanuvchi kuyidagicha tariflangan: «sugurta tulovlarini tulayotgan va sugurtalovchilar bilan muayyan munosabatlariga kirishayotgan, fukarolik saloxiyatiga tulik ega bulgan jisoniy shaxslar yoki yuridik shaxslar sugurtalanuvchilar deb xisoblanadi».
Sugurta vositachilari - sugurtalovchi va sugurtalanuvchi urtasida vositachilik vazifasini bajaruvchi yuridik yoki jismoniy shaxs. Statusi buyicha vositach sugurtalanuvchining manfaatlarini xiomya kiladi. Kursatgan xizmatlari uchun vositachi sugurtalanuvchi emas, balki sugurta kompaniyasidan tegishli komissiya yigimini oladi.
Sugurta - bu uning katnashchilari urtasida kurilishi mumkin bulgan zararlarni koplashga muljallangan maksadli sugurta fondlarini badallar xisobidan shakllantirish bilan boglik bulgan kayta taksimlash munosabatlari yigindisidir.
Sugurtaning turtta funksiyasi mavjud:

1. 
   Tavakkalchilik.
   
2. 
   Oldini olish.
   
3. 
   Jamgarma.
   
4. 
   Nazorat.
   

Asosiysi tavakkalchilik funksiyasi xisoblanadi, chunki sugurtaviy tavakkal zarar extimolligi sifatida talofat kurgan xujaliklarga pullik yordam kursatish buyicha sugurtaning asosiy yunalishi bilan bevosita boglik. Aynan tavakalchilik funksiyasining amal kilish doirasida sugurta ishtirokchilari urtasida bulishi mumkin bulgan sugurta xodisalari okibatlari bilan boglik pul shaklidagi kiymatning kayta taksimlanishi ruy beradi.
Oldini olish funksiyasi sugurta fondi mablaglarining bir kismi xisobidan sugurta tavakkalchiligini kamaytirish buyicha tadbirlarni moliyalashtirishga yunaltirilgan.
Xayot sugurtasi sugurta kategoriyasi kredit kategoriyasi bilan xayotni ma’lum muddatgacha sugurtalash shartnomalari buyicha mablaglarni jamgarishda ancha yakinlashadi. Xayot sugurtasi orkali pul mablaglarini jamgarish oylaviy sharoitda sugurtaviy ximoyaga bulgant extiyoj bilan boglikdir. Shu bilan sugurta jamgarish funksiyasini xam bajarishi mumkin.
Sugurtaning nazorat funksiyasi sugurta fondini ka’tiy maksadli shakllantirilishi va uning mablaglaridan tugri foydalanishdan iborat. Mazkur funksiya yukoridagi uch spesifik funksiyalardan kelib chikadi va konkret sugurta munosabatlarida ular bilan birga namoyon buladi. Nazorat funksiyasiga mos ravishda konunchilik va instruktiv xujjatlar asosida sugurta amallarini tugri bajarilishi ustidan moliyaviy sugurta nazorati amalga oshiriladi.