Referati topshirdi : Kuldashev Mehroj Qabul qildi : Rahmonov Abduqahhor Reja: Kirish

Somir va Bobilon. Amaliy axloqning dastlabki namunalari bundan
uch yarim ming yil avval dunyodagi birinchi yozuv bo‘lmish mixxatda Somir (Shumer) giltaxtalariga yozilgan she’riy matnlarda aks
etgan. Ularga ko‘ra, somirliklar haqiqat va adolatni, qonun va tartibni
adolat va erkinlikni, shafqat va muruvvatni yuksak baholaganlar
hamda qadrlaganlar. Tabiiyki, ular yolg'on va yovuzlikni, adolatsizlik
va zulmni, shafqatsizlik va qattollikni inkor etganlar. Somir
podsholari, hokimlari o'zlarining qonun va tartib o‘rnatilganliklari,
yovuzlik va zo‘ravonlikni yo‘q qilganliklari, mazlumlarni zolimlardan
himoya qilganliklari bilan faxrlanganlar. Masalan, milodgacha bo‘lgan
III ming yillikning boshlarida Lagash davlat-shaharning xudojo‘y
hukmdori Urukagina hukmronlikni qo‘lga olishi bilan fuqarolar
erkinligini tiklaganligini, ochko‘z, xalqni talagan amaldorlarni jazolab,
adolat o‘rnatganligini yozdirib qoldirgan giltaxta bizgacha yetib
kelgan.
Somir alqovlarida (gimnlarida) deyarli barcha bosh ma’budlar
ezgulik, adolat, haqiqat va yaxshilik tarafdorlari bo‘lganlari uchun ham
madh etiladi. Chunonchi, quyosh ma’budi Utu axloqiy me’yorlarning
bajarilishini maxsus kuzatib turgan, ma’buda Nanshe esa, ba’zi matnlarda
haqiqat, adolat va shafqat homiysi sifatida tasvirlanadi. Lekin, ayni
paytda, ma’budlar tomonidan o‘rnatilgan «Me» deb atalgan qonunlar
ro‘yxatidan olam harakatini tartibga solish, uning to‘xtovsiz va uyg‘un
bo‘lishini ta’minlash maqsadida yuqoridagi axloqiy fazilatlar bilan
birgalikda «yolg‘on», «nifoq», «gina», «kudurat.», «qo‘rquv» tushunchalari
ham o‘rin olgan.
Shuningdek, somiriylarning maqol va matallari, hikmat-iboralari
ham diqqatga sazovor; ularning ko‘pchiligi umuminsoniy hikmatlar
darajasiga ko‘tarilgan va Sharqda biroz boshqacharoq shaklda hozirgacha
qo‘llaniladi. Masalan, somirliklarning «Yovvoyi buqadan qutilib, yovvoyi
sigirga tutildi» degan maqoli bilan «Yomg‘irdan qutilib, qorga tutildi»
degan o‘zbek xalq maqoli orasida mohiyatan farq yo‘qligi bunga dalil
bo‘la oladi. Bundan tashqari, turli axloqiy muammolar «Gilgamesh»
eposi dostonlarida ham ko‘tarilgan.
Somirliklar erishgan ilmiy, badiiy, axloqiy daraja, huquqqa oid
yutuqlar bobilliklar axloqiy qarashlari uchun asos bo‘ldi. Bobilonda
somirliklarnikiga nisbatan badiiy yuksak va mukammal «Gilgamesh»
eposi vujudga keldi. Adolat va haqiqatning himoyasini asosiy maqsad
qilib olgan Bobilon podshosi Hammurapining mashhur Qonunlar
majmui esa Qadimgi Somir qonunlarining tadrijiy rivoji edi. Bu
majmuada zaiflami, yetim-yesir va kambag‘allarni adolat tamoyili asosida
himoya qilish asosiy maqsad qilib qo‘yilgan; Hammurapi unda o‘zining
kambag'alparvarligi va adolatparvarligi bilan faxrlanadi.
Umuman olganda, Somir va Bobilonda majusiyat shaklidagi dindorlik
juda kuchli bo‘lgan: kimda-kim ma’budlarga ixlos qo‘ysa, ular yuborgan
azoblarga chidasa, shukronalik ko‘rsatsa, baxtli yashaydi, aks holda
esa, ma’budlar qahriga uchrab, xor-zorlikda dunyodan ko‘z yumadi,
degan qat’iy aqida hukm surgan. Qadimgi donishmandlar barcha balo qazo odamlar boshiga ularning gunohlari tufayli yog‘iladi, gunohsiz
odam esa dunyoda yo‘q, deb hisoblaganlar. Olamda yovuzlikning
mavjudligi odamlarning xatti-harakatlari bilan bog‘liq bo‘lib, bunga
ma’budlar zarracha ham aybdor emas.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати：

1. 
   _М. Шарипов, Д. Файзихужаева “_{М А Н Т И К”}
   
2. 
   Интернет малумотлари