Referendum tushunchasi va o'zbekiston siyosiy huquqlarni kengaytirish o’tkazilgan referendum anotatsiya

1-rasm. Byulleten

To‘ldirilgan byulletenni fuqaro ovoz berish qutisiga tashlaydi (-rasm). Ovoz berish qutilari referendum o‘tkazuvchi uchastka komissiyasi a’zolariga hamda kuzatuvchilarga ko‘rinib turishi kerak. Buzib qo‘yilgan ovoz berish byulleteni fuqaroning iltimosiga ko‘ra yangisi bilan almashtirilishi mumkin. Buzib qo‘yilgan ovoz berish byulletenlari hisobga olinishi, bekor qilinishi va alohida saqlanishi lozim. Ayrim fuqarolar sog‘lig‘ining holatiga yoki boshqa sabablarga ko‘ra ovoz berish binosiga kela olmagan taqdirda, ularning iltimosiga ko‘ra referendum o‘tkazuvchi uchastka komissiyasi ovoz berishni ana shu fuqaro turgan joy bo‘yicha, ko‘chma ovoz berish qutilaridan foydalanib tashkil etadi.
Fuqarolar muddatidan oldin ham ovoz berishi mumkinmi?
Referendum kuni o‘z yashash joyida bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘lmagan ovoz beruvchi muddatidan oldin ovoz berish huquqiga ega. Muddatidan oldin ovoz berish referendumga o‘n kun qolganida boshlanadi va referendumga uch kun qolganida tugallanadi. Muddatidan oldin ovoz berishni o‘tkazish vaqti O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi tomonidan belgilanadi va fuqarolarning, kuzatuvchilarning e’tiboriga ommaviy axborot vositalari orqali yetkaziladi. Ovoz beruvchi muddatidan oldin ovoz berishni amalga oshirish uchun referendum kunida bo‘la olmasligining sabablari (ta’til, xizmat safari, xorijga chiqish va hokazo) ko‘rsatilgan ariza asosida tegishli uchastka komissiyasidan referendumda ovoz berish byulletenini oladi. Ovoz beruvchi referendumda ovoz berish byulletenini olganligi haqida tegishli uchastka komissiyasining kamida ikki nafar a’zosi hozirligida ovoz beruvchi fuqarolar ro‘yxatiga imzo qo‘yadi. Referendumda ovoz berish byulleteni maxsus jihozlangan yashirin ovoz berish kabinasida yoki xonasida ovoz beruvchi tomonidan to‘ldiriladi. Ovoz beruvchi qaror qabul qiladi va to‘ldirilgan referendumda ovoz berish byulletenini yopiq konvertda qoldiradi, konvert tegishli uchastka komissiyasining seyfida saqlanadi. Konvertning yelimlangan joyiga uchastka komissiyasining ikki nafar a’zosining imzolari qo‘yilib, ular komissiyaning muhri bilan tasdiqlanadi.
„Oʻzbekiston Respublikasining referendumi toʻgʻrsida“gi qonun (dastlab 1991-yil 18 noyabrda qabul qilingan, 2001-yil 30 avgustda yangi tahrirda qabul qilingan)ga koʻra, Oʻzbekiston Respublikasining referendumi Oʻzbekiston Respublikasining qonunlarini va boshqa qarorlarini qabul qilish maqsadlarda jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalari yuzasidan fuqarolarning umumxalq ovoz berishidir. Referendumda qabul qilingan qarorlar oliy yuridik kuchga ega boʻladi va faqat referendum yoʻli bilan bekor qilinishi yoki oʻzgartirilishi mumkin. Referendum Oʻzbekiston Respublikasining butun hududida oʻtkaziladi. Referendumni oʻtkazish tashabbusi bilan: Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari;Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi; Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenta chiqishi mumkin. Referendumda ishtirok etish huquqiga ega boʻlgan (18 yoshga toʻlgan) Oʻzbekiston fuqarolari umumiy sonining kamida 5 foizini tashkil etgan fuqarolar imzosi toʻplangan (bunda imzo chekkan fuqarolar miqdori har bir maʼmuriyhududiy tuzilma boʻyicha bir tekis va mutanosib ravishda taqsimlangan) boʻlsa; Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari aʼzolarining uchdan ikki qismining ovozi bilan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining asoslantirilgan talabi bilan referendum oʻtkazilishi mumkin. Kuyidagi masalalar referendum predmeti boʻlishi mumkin emas: Oʻzbekiston Respublikasining hududiy yaxlitligini oʻzgartirish; Oʻzbekiston Respublikasi davlat byudjeti va soliklar; amnistiya va afv etish; jamoat tartibini, aholi sogʻligʻi va xavfsizligini taʼminlash boʻyicha favqulodda va shoshilinch chora-tadbirlar oʻtkazish; Oʻzbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlarni bajarish; mansabdor shaxslarni tayinlash va vazifasidan ozod etish. Referendum yashirin ovoz berish yoʻli bilan oʻtkaziladi. Oʻzbekiston Respublikasi tarixida 1marta 1991-yil 29 dekabrda referendum boʻlgan. Bu referendumda „Oʻzbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari toʻgʻrisida“ UzR Oliy Kengashining 1991-yil 31 avgustdagi Konstitutsiyaviy qonuni toʻgʻri qabul qilinganligini Oʻzbekiston xalqi bir ovozdan maʼqulladi. 2002-yil 27 yanvarda Oʻzbekiston Respublikasida 2 palatalik parlamentni shakllantirish va Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining konstitutsiyaviy vakolat muddatini 5 yildan 7 yilga oʻzgartirishga bagʻishlangan referendum boʻlib oʻtdi. Bu referendumlar Oʻzbekistonda demokratiya mustahkamlanib borayotganini koʻrsatadi.
2021 yil 10 yanvarda, O'zbekiston konstitutsiyasida o'zgartirishlar kiritish maqsadida referendum o'tkazildi. Taklif etilgan o'zgarishlar davlat siyosiy tizimini demokratiklashtirish va sudining mustaqilligini kuchaytirishga qaratilgan. Referendum ovozlarining ko'p tomonlama tasdiq etildi. Referendumda taklif etilgan asosiy o'zgarishlar parlament va prezidentning kuchlariga oid edi. Parlamentning kuchlari kengaytirilgan, ikkinchi palata - Senat yaratildi. Senatda 84 ta a'zolik joyi bor, 16 tasi prezident tomonidan tayinlangan va 68 tasi mintaqaviy majlislar tomonidan tanlangan. Senat quyi palatada qabul qilingan qonunlarni qabul yoki rad etish huquqiga ega bo'ladi. Prezidentning kuchlari ham bir nechta yo'lda cheklangan edi. Prezidentlik uchun maksimal muddatli qiymati ikki marta to'rt yilgacha, o'zaro aloqa mavjud termalarni birdaniga yetishtirishga o'tkazildi. Prezident artik parlamentni tuzatish yoki qadrlarni tayinlashga qodir bo'lmaydi. Referendum o'zbekistonda ko'p yillar davomida avtoritar huquqiy boshqaruvida bo'lgan demokratiklashishning yo'nalishiga bir qadam sanalgan.
Xulosa
Umuman olganda, O‘zbekistonda o‘tkaziladigan referendum mamlakatning yanada ochiq, inklyuziv va demokratik siyosiy tizimga o‘tish bo‘yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlarida muhim bosqich hisoblanadi. Referendum natijalari O‘zbekistonning kelajagi va uning xalqaro hamjamiyat bilan munosabatlari uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
https://aniq.uz/uz/yangiliklar/referendum-haqida-4-savolga-4-javob
https://uz.wikipedia.org/wiki/Referendum
https://lex.uz/docs/-20596