Reja : Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy resurslari va kapitali

Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligi
S mr = N mf,: Xmrx
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda shu narsani inobatga olish kerakki, moliyaviy natija faqat moliyaviy emas, balki moddiy va mehnat resurslari xarajatlarining natijasi hamdir.
Shuning uchun ham, masalan, mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan foydani taqqoslab turib, buning natijasida faqat faoliyatning sof moliyaviy tomonini xarakterlovchi ko‘rsatkichga ega bo‘lamiz, deb hisoblash maqsadga muvofiq emas
Smr = (P* - P) : P
xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy faoliyatining samaradorligini adekvat ifodalovchi bo‘lib fond, moliya-kredit va pul bozorlaridagi ular operatsiyalarining daromadliligi hisoblanadi. Bu yerda, ma’lumki, pul (P*) go‘yo to‘g‘ridan-to‘g‘ri puldan (P) qilinadi. U holda moliyaviy samaradorlikni aniqlash formulasi quyidagi ko‘rinishni oladi
Хўжалик юритувчи субъектлар молияси
мамлакат ягона молия тизимининг асоси хисобланади. У ижтимоий-махсулот ва илмий даромадни яратиш ва тақсимлаш жараёнига хизмат кўрсатади хамда марказлашган пул фондларни шакиллантиришни бош омили хисобланади. Корхоналар молиясининг холатига марказлашган пул фондларининг молиявий ресурслар билан таъминланганлиги бевосита таъсир кўрсатади. Бунда шуни алохсда такидлаш лозимки, корхоналар молиясидан махсулот ишаб чиқариш ва реализация қилиш жараёнида фаол фойдаланиш бу жараёнда бюджет, банк кредити хамда суғуртанинг иштирокини рад этмайди.
-xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning tomonidan aksiya va boshqa qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilish asosida bozorda joylashtirishdan olingan
dividentlar;
-boshqa emitentlar qimmatli qog‘ozlarini sotib olishdan olingan dividentlar;
-banklardagi pul omonatlaridan olingan foiz daromadlari;
-xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning foydasidagi valyutalar kurslari bo‘yicha farqlar va boshqalar.
Bevosita moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish natijasida xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan olingan daromad tarkibiga quyidagilar kiradi
Real sektor xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarida, moddiy ishlab chiqarishda moliyaviy resurslardan foydalanishning samaradorligini mos ravishda baholash talablariga u yoki bu darajada sotuv rentabelligi ko‘rsatkichi (foydaning mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan tushumga nisbati) javob beradi. Bu nisbatdagi surat va maxraj pul mablag‘laridan iborat bo‘lganligi uchun sotuv rentabelligini, ayrim holatlarni istisno qilgan tarzda, sof moliyaviy ko‘rsatkich sifatida e’tirof etish mumkin.

• Shunday bo‘lishiga qaramasdan bu yerda yana bir narsani inobatga olmoq lozim, ya’ni samaradorlikning o‘lchovi sifatida yuqoridagi ko‘rsatkichning haqqoniylik darajasi juda ko‘p omillarga, xususan, tushum va foydani shakllantiruvchi bozor bah olari monopol baholarni shakllantirishning salbiy ta’sirlaridan qanchalik ozod ekanligiga bog‘liq.

Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini tahlil qilishda uning moliyaviy barqarorligi, to‘lovga layoqatligi va likvidligini xarakterlovchi ko‘rsatkichlardan chetda qolmaslik kerak
Bu yerda ham o‘zining mazmuniga ko‘ra sof moliyaviy va iqtisodiy ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi. Sof moliyaviy ko‘rsatkichlar qatoriga absolyut va muddatli likvidlik koeffitsientlarini kiritish mumkinki, ular yordamida xo‘jalik yurituvchi sub’ektning potensial to‘lov qobiliyati baholanadi
Mustahkamlash uchun savollar:
1. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy resurslari deb nimaga aytiladi va ular qanday shakllarda amal qiladi?
2.Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar vositalarining «pul shakli» va «pul qiymati» tushunchalari o‘rtasida qanday farqlar mavjud?
3.Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning kapitali deganda nima tushuniladi?
4.Kapital mavjudligi va harakatining boshqa pulsiz shakllari nimalardan iborat?
5.Takror ishlab chiqarish jarayonining doiraviy aylanishiga kiritilgan va uning egasiga daromad keltiruvchi har qanday mulkiy va intellektual boylik kapital bo‘lishi mumkinmi?