Reja: 1 Asosiy fondlarning mohiyati va ularning korxona faoliyatidagi o`rni

2. Korxonalarda asosiy fondlarni eskirishi, ularni baholash va ta`mirlash
Tiklanish qiymati bo`yicha - asosiy fondlar yoki ularning biron-bir qismini (binolar, qurilmalar, mashinalar, ishlab chiqarish uskunalari va hokazo) hozirgi paytdagi inflyatsiya va boshqa omillarni hisobga olgan qolda baholash. Baholashning bu usuli ob`ektning hozirgi paytdagi qayta ishlab chiqarish davrida qancha turishini ko`rsatadi. Korxona asosiy fondlarining tiklanish qiymati, taftish va inventarizatsiya paytida, mamlakat miqyosida va davlat chora-tadbiri sifatida esa, asosiy fondlarni qayta baholash paytida amalga oshiriladi.
Qoldiq qiymati bo`yicha - asosiy fondlarning eskirishini inobatga olgan qolda, birlamchi va qayta tiklash qiymatlari o`rtasidagi farq ko`rinishidagi baholashdir. Boshqacha qilib aytganda, bu asosiy fondlarning ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga hali o`tkazilmagan qismidir. Korxonalar tomonidan foydalanilmaydigan hamda hisobdan chiqarish yoki sotib yuborish mo`ljallangan asosiy fondlar qam, ko`pincha qoldiq qiymati bo`yicha, mazkur xo`jalik yilidagi narxlarda baholanadi.
. Korxona asosiy fondlarini baholashning turlari
Qabul qilingan baholash usuli va korxona balansida aks ettiriluvchi buxgalteriya hisoboti ma`lumotlari asosida, korxona asosiy ishlab chiqarish fondlarining o`rtacha yillik qiymati (Fsr) belgilanib, u quyidagi formula asosida aniqlanadi:
Bu erda:
Фn – asosiy ishlab chiqarish fondlarining yil boshidagi qiymati;
Фp – yil davomida kelib tushgan (foydalanishga topshirilgan) asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati;
Фv – yil davomida ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yo`q qilingan) asosiy fondlar qiymati;
Nizomda shuningdek, korxona faoliyat ko`rsatuvchi soha va tarmoq, atrof-muhit va odamlar sog`lig`ini muqofaza qilish kafolati, boshqaruv shakli, hisobga olish va hisobot tizimi ham aks ettirilishi lozim. Korxona to`g`ri va to`liq tayyorlangan Nizom asosida mahalliy hokimiyat organlarida ro`yxatga olinadi, keyin esa o`z muhriga ega bo`lish va bankda hisob raqami ochish huquqini qo`lga kiritadi. O`z muhri va hisob raqamiga ega bo`lmagan korxona, huquqiy shaxs hisoblanmaydi va mustaqil korxonalar qatoriga kiritilmaydi.
Jismoniy eskirishni (IF) quyidagi formula asosida hisoblab topish mumkin:
Bu erda: Tф - asosiy fondlarning haqiqiy xizmat qiluvchi muddati;
Tн - asosiy fondlar xizmat qilishi kerak bo`lgan normativ muddat;
И - hisoblangan amortizatsiya summasi (eskirish summasi);
Пs – asosiy fondlarning boshlang`ich(qayta tashkil qilish) qiymati.
Ta`sis shartnomasi asosida ko`pincha kichik korxonalar, xo`jalik o`rtoqliklari (Shirkat xo’jaliklari) va shu kabi sub`ektlar faoliyat yuritadi. Masalan, o`rtoqlik yoki korxonaning ta`sis shartnomasida boshqaruv faqat barcha ishtirokchilarning roziligi bilangina emas, balki qaror ko`pchilik ovoz bilan qabul qilinishi mumkinligi ham belgilab qo`yilishi mumkin.
Asosiy fondlarning eskirish turlari∗
Asbob-uskunalardan ekstensiv foydalanish koeffitsienti mazkur uskunalardan amalda haqiqiy foydalanilgan vaqtning ulardan reja bo`yicha foydalanish muddatiga nisbati orqali aniqlanadi.
Bu erda: txak – uskunalardan haqiqiy foydalanilgan vaqt, soatlar;
trej – uskunalarning normaga asosan foydalanish muddati, soatlar.