Reja: Alkanlarning gomologik qatori, gomologik qator farqi. Izomerlanishi va nomlanishi Tayanch iboralar

Alkanlar asosan tabiiy manba’lardan va sintez usuli bilan olinadi.
1.Alkanlarning asosiy manba’’i neft va tabiiy gazdir. Tabiiy gaz 95-98 % metan, 2-5% etan, propan, butandan iborat bo‘ladi. Neftni qayta ishlab alkanlarni aralashmasi olinadi.
2.Tosh yoki qo‘ng‘ir ko‘mirni vodorod bilan molibden, volfram va nikel metallarining oksidlari va sulfidlari ishtirokida 450-470^oS, 300 atm bosimda gidrogenlanadi. Buning natijasida alkanlar va sikloalkanlar hosil bo‘ladi.
3.Fisher-Tropsh usuli. Uglerod(II)- yoki (IV)-oksidi kobalt va temir katalizatorlari ishtirokida qaytarilsa alkanlarning aralashmasi hosil bo‘ladi:

4.Karbidlardan olish. Ayrim karbidlarga suv ta’sir ettirib metan olinadi:
Al₄C₃ + 12H₂O  3CH₄ + 4Al(OH)₃

5.Vyurs (1855 y.) reaksiyasi bo‘yicha galogenalkanlardan olish:
2CH₃CH₂CH₂CH₂Vr + 2Na  C₈N₁₈ + 2NaBr.

Bu usul bilan juft uglerod atomi tutgan alkanlarni olish yaxshi unum bilan boradi. Toq sonli uglerod atomi tutgan alkanlarni har xil galogenalkanlardan olinganligi sababli alkanlarning aralashmasi hosil bo‘ladi:

CH₃CH₂CH₂Vr + CH₃CH₂Vr + 2Na  C₅N₁₂ + C₆N₁₄ Q C₄N₁₀ + 2NaBr

Bunday reaksiyani litiy metali va mis tuzlari ishtirokida efir eritmasida olib borilsa yuqori unum bilan alkan hosil bo‘ladi (Kori-Xaus reaksiyasi):
CH₃X + 2Li  CH₃Li + LiX 2CH₃Li + CuI  (CH₃)₂LiCu + LiI
(CH₃)₂LiCu + C₅H₁₁I  C₆H₁₄ + CuI + LiI

Galogenalkanlarning reaksiyaga kirishish qobiliyati va reaksiya unumi quyidagi qatorda o‘zgaradi: RX (100%)  R₂CHX (50%)  R₃X (30%)

6.Kislota tuzlaridan olish RCOONa + NaOH  RH + NaCO₃.
7.Organik birikmalarni qaytarib olish: