Reja: am signallarni olish usullari. Diodli amplituda modulyatori. Balansli modulyatsiya. Bir polosali modulyatsiya. Uzluksiz (analog) modulyatsiyalangan signallarni detektorlash. Amplitudasi modulyatsiyalangan signallarni detektorlash

5.3 Balansli modulyatsiya
Yuqorida ta’kidlanganidek, AM signal quvvatining katta qismi hech qanday axborotga ega bo‘lmagan tashuvchi uchun sarflanadi. Uzatkich quvvatidan samarali foydalanish uchun tashuvchisi yo‘q qilingan (bostirilgan) ikki polosali signaldan foydalanish maqsadga muvofiq. Spektrida tashuvchisi mavjud bo‘lmagan va faqat ikkita yon tomon polosalaridan iborat bo‘lgan garmonik modulyatsiya turi balansli modulyatsiya (inglizcha – amplitude modulation with suppressed carrier, AM-SC) deb ataladi [1]. Bitta garmonik signal bilan balansli modulyatsiyalangan (BM) signalning matematik ifodasi quyidagicha
(5.14)
Қурилма балансланган бўлиши учун қўйидаги шартлар бажарилиши лозим

• 
  R1 = R2 = R ;
  
• 
  L1=L2=L ;
  
• 
  ВАХ1=ВАХ2
  

5.6-rasm. Garmonik AM va garmonik BM signallarning vaqt diagrammalari

Garmonik BM signalning vaqt diagrammalari va spektri 5.7 rasmda ko‘rsatilgan.
5.7-rasm. Garmonik BM signalning vaqt diagrammalari va spektri: a) modulyasiyalovchi signal, b) tashuvchi, c) BM signal
5.4. Bir polosali modulyatsiya
Balansli va amplitudasi modulyatsiyalangan signalda foydali axborot ushbu signal spektrining yon polosalari tarkibida bo‘ladi. Ushbu yon polosalar bir xil axborot tashiydilar. Agar ushbu yon polosalardan birini bartaraf qilsak, quyidagi afzalliklarga ega bo‘lamiz:

• 
  radioaloqa uzoqligini saqlab qolgan holda radiouzatkich quvvatini kamaytirish;
  
• 
  uzatilayotgan signal polosasini ikki marta qisqartirish, buning natijasida esa radioqabullagich o‘tkazish polosasini (oralig‘ini) qisqartirish (toraytirish) hamda bitta aloqa liniyasida kanallar sonini ko‘paytirish imkoniyati paydo bo‘ladi;
  
• 
  radioqabullagichda signal/shovqin nisbatini oshirish.
  

5.5 Uzluksiz (analog) modulyatsiyalangan signallarni detektorlash

Detektorlash jarayoni modulyatsiyaga teskari jarayon bo‘lib, detektorlash natijasida modulyatsiyalangan signaldan uning modulyatsiyalangan informatsion parametri o‘zgarish qonuni ajratib olinadi, ya’ni xabar ajratib olinadi. Detektorlashni amalga oshiradigan qurilma detektor deb ataladi.
Detektorlash yuqori chastotali modulyatsiyalangan signaldan past chastotali modulyatsiya parametrini o‘zgarishini ajratib olish bilan bog‘liq bo‘lgani uchun, yangi spektral tashkil etuvchi hosil etish jarayoni bo‘lgani uchun detektor qurilmasida albatta nochiziqli yoki parametrik element bo‘lishi shart. Amplituda detektori struktura sxemasi 5.1-rasmda keltirilgan.
NE
PChF
uАМ(t)
uΩ(t)
kirish
chiqish
a)
PE
PChF
uАМ(t)
uΩ(t)
kirish
chiqish
b)
5.14-rasm. AM signal detektorlari strukturaviy sxemalari: a) – NEdan va b) – PEdan foydalanilgan holat uchun.
Odatda NE sifatida yarim o‘tkazgich diodlardan va tranzistorlardan foydalaniladi. 5.15-rasmda diodli amplituda detektori (AD) sxemasi keltirilgan bo‘lib, bu sxemada Ryu va Cyu elementlari birgalikda yuklama, past chastotalar filtri vazifasini bajaradi.
П Ч Ф
AD lar kirishiga berilayotgan signal sathiga qarab ikki xil holatda ishlaydilar:

• 
  kvadratik rejimda, agar kirish signali sathi 0,2÷0,3 V dan kam bo‘lsa, bunda diod xarakteristikasining boshlang‘ich nochiziqli qismida detektorlash jarayoni ro‘y beradi;
  
• 
  chiziqli rejimda, agar kirish signali sathi 0,5÷1,0 V dan katta bo‘lsa, bunda diod VAXsini quyidagicha approksimatsiyalash mumkin
  

Детекторнинг киришига ташувчиси мавжуд бўлган гармоник АМ сигнал берилган бўлсин.

Юқоридаги спектрдан кўриниб турибдики квадратик детекторлаш режимида пайдо бўлувчи 2Ω частота тебраниши керакли бўлган паст частотали Ω тебранишга салбий таъсир этиб уни ночизиқли бузилишига олиб келади. Ушбу ночизиқли бузилишни бахолаш учун ночизиқли бузилиш коэффициенти аниқланади:
Амплитуда детекторининг асосий характеристикаларидан бири бу унинг детекторлаш характеристикасидир. Амплитуда детекторининг детекторлаш характеристикаси деб детекторнинг чиқишидаги токнинг қийматини детекторни киришига модуляция қилинмаган ташувчининг амплитудасига боғлиқ характеристикасига айтилади.
АД
Агарда амплитуда детктрининг киришига амплитудаси 0,5 ÷ 1 В дан катта бўлган “кучли” АМ сигнал берилса у холда детектор чизиқли детекторлаш режимида ишлайди. Диоднинг ВАХ си эса, бу холда бўлакли тўғри чизиқли аппроксимация қилинади.
Бу холда детекторнинг чиқишидаги токни аниқлаш учун кесма бурчаги усули ишлатилади ва чиқиш токнинг ифодаси қуйидагича берилади:
Кесиш бурчаги детектор учун қўйидаги тенгламада аниқланади:
тенг бўлсин. У холда:
Детектор киришига ташувчиси мавжуд бўлган гармоник АМ сигнал берилган бўлсин.