Reja Aniq integralga keltiriladigan masalalar haqida. Aniq integralning ta’rifi va uning geometrik ma’nosi. Aniq integralning asosiy xossalari. Aniq integralni hisoblash. Nyuton-Leybnits formulasi. Aniq integral yordamida yassi figuralar yuzlarini

Aniq integral yordamida yassi figuralar yuzlarini hisoblash
funksiya grafigi, ikkita to’g’ri chiziqlar va o’qi bilan chegaralangan figuraga egri chiziqli trapetsiya deyiladi. Bunday egri chiziqli trapetsiyaning yuzi
(1)
formula bilan hisoblanadi
Umumiy hol, ya’ni chiziqlar bilan chegaralangan yuza
(2)
aniq integralga teng bo’ladi .
chiziqlar bilan chegaralangan yuza
(3)
aniq integral bilan hisoblanadi.
Egri chiziq parametrik

tenglama bilan berilgan bo’lsa, u holda shu egri chiziq , to’g’ri chiziqlar va o’q bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyaning yuzi
(4)
formula bo’yicha hisoblanadi, bunda va tenglamalardan aniqlanadi.
funksiya grafigi va , ikkita nur bilan chegaralangan figura egri chiziqli sektor deyiladi, bunda va qutb koordinatalari. Egri chiziqli sektorning yuzi

formula bo’yicha hisoblanadi.
Egri chiziq yoyi uzunligini hisoblash. To’g’ri burchakli koordinatlar sistemasida kesmada silliq (ya’ni hosila uzluksiz) bo’lsa, bu egri chiziq yoyining uzunligi
(5)
formula yordamida hisoblanadi.
Egri chiziq parametrik tenglama

Parametrik tenglamalar bilan berilgan bo’lsa, bu egri chiziqning parametrning monoton o’zgarishiga mos yoyning uzunligi bilan berilgan bo’lsa, yoy uzunligi

aniq integral bilan hisoblanadi.
Agar silliq egri chiziq qutb koordinatalarida tenglama bilan berilgan bo’lsa, yoy uzunligi
(6)
formula bilan hisoblanadi.


Aylanma jism hajmini hisoblash
chiziqlar bilan chegaralangan figuraning OX o’qi atrofida ay lanishidan hosil bo’lgan jismning hajmi
(7)
aniq integral bilan hisoblanadi.
chiziqlar bilan chegaralangan figuraning o’qi atrofida aylanishidan hosil bo’lgan jismning hajmi
(8)
formula bilan hisoblanadi.
Agar yuz jismning o’qqa perpendikulyar tekslik bilan kesishishidan hosil bo’lgan kesim bo’lib, kesmada uzluksiz funksiya bo’lsa, jismning hajmi

formula bilan hisoblanadi.
Agar chiziqlar bilan chegaralangan figuraning o’qi atrofida ay lanishidan hosil bo’lgan jismning hajmi

formula bilan hisoblanadi.
Agar va (bu yerda ) egri chiziqlar hamda to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan figura o’qi atirofida aylansa, aylanish jismning hajmi

formula bo’yicha hisoblanadi.
Agar shu figuraning o’zi o’q atirofida aylansa aylanish jismning hajmi

formula bilan hisoblanadi.
Agar va egri chiziqlar va to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan figura o’qi atirofida aylansa, u holda aylanish jismining hajmi

formula bilan hisoblanadi.
Agar shu figuraning o’zi o’qi atirofida aylansa, u holda aylanish jismining mos hajmi ushbuga teng bo’ladi:

formula bilan hisoblanadi.
Hisoblash amaliyotida ko’pincha boshlang’ich funksiyalari elementar bo’lmagan, ya’ni chekli ko’rinishda ifodalab bo’lmaydigan funksiyalardan olingan integrallar bilan, shuningdek, jadval yoki grafik usulda berilgan funksiyalardan olingan integrallar bilan ish ko’rishga to’g’ri keladi. Bunday hollarda Nyuton - Leybnits formulasini qo’llab bo’lmaydi va integral taqribiy usullar yordamida hisoblanadi.
Hisoblash mashinalarining jadal taraqqiy etib borishi natijasida aniq integrallarni hisoblashning taqribiy usullari keng tatbiq qilinmoqda.
Integral ostidagi funksiya elementar boshlang’ich funksiyaga ega bo’lsada, biroq, uni Ng’yuton - Leybnits formulasi bo’yicha hisoblash murakkab va katta hajmdagi hisoblash ishlarini talab etadigan hollarda ham taqribiy hisoblash usullari afzal bo’ladi.
Aniq integralni taqribiy hisoblashning bir necha usullari mavjud bo’lib ulardan ko’proq ishlatiladiganlari trapetsiyalar va Simpson usullaridir.