Режа: Асосий фондларнинг моҳияти ва уларнинг корхона фаолиятидаги ўрни

2. Корхоналарда асосий фондларни эскириши, уларни баҳолаш ва таъмирлаш 
Хўжалик амалиётида асосий фондлар натурал ва қиймат кўринишида ҳисобга 
олинади. Агар асосий фондларни натурал баҳолаш-ишлаб чиқаришни техник жиҳатдан 
қайта қуроллантириш ва замонавийлаштириш масалаларини ҳал қилиш, асбоб-
ускуналарни таъмирлаш учун уларнинг гуруҳ ва турлари бўйича графиклар тузиш, 
шунингдек, таъмирлаш воситаларига бўлган эҳтиёжни аниқлаш имконини берса, қиймат 
бўйича баҳолаш эса, асосий фондларни қайта ишлаб чиқаришни режалаштириш, уларнинг 
мавжуд ҳажмини аниқлаш, амортизация ҳажмини белгилаш, асосий фондлар ва ишлаб 
чиқариш қувватларидан фойдаланиш даражасини таҳлил қилиш ва ҳоказоларда муҳим 
аҳамият касб этади. 
Асосий фондларни баҳолашнинг қуйидаги усуллари мавжуд: бошланғич қиймат 
бўйича - асосий воситаларни яратиш ёки сотиб олиш учун сарфланган харажатлар 
мажмуидан иборат бўлиб, асосий фондлар ёки уларнинг алоҳида қисмларини 
фойдаланишга топшириш учун яроқли ҳолга келтириш билан боғлиқ бўлган-уларни 
келтириш, ўрнатиш каби харажатларни ҳисобга олган ҳолда юзага келувчи қиймат. 
Масалан, битта машина ёки ускунанинг бошланғич қиймати – бу, корхонанинг 
мазкур машина ёки ускунани маълум бир санада сотиб олган ва бу ҳақда бухгалтерия 
ҳужжатларида қайд қилинган сотиб олиш нархидир. 
Тикланиш қиймати бўйича - асосий фондлар ёки уларнинг бирон-бир қисмини 
(бинолар, қурилмалар, машиналар, ишлаб чиқариш ускуналари ва ҳоказо) ҳозирги 
пайтдаги инфляция ва бошқа омилларни ҳисобга олган ҳолда баҳолаш. Баҳолашнинг бу 
усули объектнинг ҳозирги пайтдаги қайта ишлаб чиқариш даврида қанча туришини 
кўрсатади. Корхона асосий фондларининг тикланиш қиймати, тафтиш ва инвентаризация 
пайтида, мамлакат миқёсида ва давлат чора-тадбири сифатида эса, асосий фондларни 
қайта баҳолаш пайтида амалга оширилади. 
Қолдиқ қиймати бўйича - асосий фондларнинг эскиришини инобатга олган ҳолда, 
бирламчи ва қайта тиклаш қийматлари ўртасидаги фарқ кўринишидаги баҳолашдир. 
Бошқача қилиб айтганда, бу асосий фондларнинг ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларга 
ҳали ўтказилмаган қисмидир. Корхоналар томонидан фойдаланилмайдиган ҳамда 
ҳисобдан чиқариш ёки сотиб юбориш мўлжалланган асосий фондлар ҳам, кўпинча қолдиқ 
қиймати бўйича, мазкур хўжалик йилидаги нархларда баҳоланади.