Режа: Асосий фондларнинг моҳияти ва уларнинг корхона фаолиятидаги ўрни

---

5-мавзу. Саноат корхоналари ишлаб чиқаришининг асосий фондлари ва ишлаб 
чиқариш қуввати. 
Режа: 
1. Асосий фондларнинг моҳияти ва уларнинг корхона фаолиятидаги ўрни. 
2. Корхоналарда асосий фондларнинг эскириши, уларни баҳолаш ва таъмирлаш. 
3. Асосий фондлардан фойдаланишни яхшилаш йўллари ва кўрсаткичлри. 
4. Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати. 
Таянч сўз ва иборалар: асосий фондлар, пул, бирликлар, тиклаш, қолдиқ қиймат, 
физик тузиш, жисмоний емирилиш, маънавий эскириш, тайёрланиш, натижа, қиймат, 
камайиш, яратилиши, натижаси, корхона (фирма), номенклатура, ассортимент, қобилият, 
йил бошидаги қувват, йил охиридаги қувват, ўртача йиллик қувват, фойдаланиш, 
самарадорлик. 
 
1. Асосий фондларнинг моҳияти ва уларнинг корхона фаолиятидаги ўрни. 
Замонавий иқтисодиёт фани асосий фондларни маълум бир истеъмол қиймати 
кўринишида ижтимоий меҳнат асосида яратилувчи, ишлаб чиқаришнинг моддий-
буюмлашган материал омиллари қаторига киритади. Ҳозирги бозор шароитларида 
корхона кучи ва воситалари ёрдамида яратилган асосий фондлар ишлаб чиқариш 
қувватларини шакллантириш ва улардан фойдаланишга фаол равишда таъсир кўрсатувчи 
мулк ҳисобланади. Бутун мамлакат миқёсида асосий фондлар мамлакатнинг миллий 
бойлигини ташкил қилади. 
Асосий фондлар корхона ишлаб чиқариш воситаларининг бир қисми бўлиб, ишлаб 
чиқариш жараёнида узоқ вақт иштирок этада ва ўзининг натурал-моддий ҳолатини 
йўқотмайди ҳамда ўз қийматини тайёрланаётган маҳсулотларга қисмлаб ўтказиб 
беради. Асосий фондлар қийматини тайёрланаётган маҳсулотга ўтказиш жараёни 
амортзиция деб, ушбу жараёнда тўпланган маблағлар эса амортизация ажратмалари деб 
аталади. 
Иқтисодий мақсадларига кўра, асосий фондлар ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш 
фондларига тақсимланади. Ишлаб чиқариш асосий фондлари ўз моҳиятига кўра, 
корхонанинг ишлаб чиқариш потенциалини ташкил қилиб, уларнинг таркибига 
қуйидагилар киради: 

ишлаб чиқариш бинолари ва иншоатлари; 

узатиш қурилмалари; 

қувват машиналари ва ускуналари; 

ишчи машиналар ва ускуналар; 

транспорт воситалари; 

ўлчов ва тартибга солиш асбоблари ва қурилмалари; 

фойдаланиш муддати бир йилдан кам бўлмаган ва қонунчиликда белгилаб 
қўйилган қийматлардаги асбоблар ва ишлаб чиқариш инвентари. 
Асосий ишлаб чиқариш фондлари ишлаб чиқаришда банд бўлган барча мутахассис 
ва ходимлар сони билан биргаликда, корхонанинг ишлаб чиқариш аппарати деб аталади. 
Ноишлаб чиқариш асосий фондлари корхона асосий фондларининг ишлаб чиқаришда 
бевосита иштирок этмайдиган қисми бўлиб, шу сабабли ўз қийматини тайёр маҳсулотга 
ўтказмайди. Булар қаторига асосан корхона балансида турувчи тураржой (уй-жой фонди), 
ошхона, профилактория, клуб, болалар боғчаси ва яслилар, спорт-соғломлаштириш ва 
бошқа объектлар киритилади. Маданий-маиший ва соғломлаштириш йўналишидаги 
ноишлаб чиқариш асосий фондлари ишлаб чиқариш асосий фондлари билан фойдаланиш 
муддати, натурал шаклнинг сақланиши, ўз қийматини секин-аста йўқотиши каби кўп 
жиҳатлари билан ўхшашдир. 
Корхона асосий фондлари таркибини қуйидаги 6- чизма кўринишида акс эттириш 
мумкин.

---