Reja: Avtotransport tarmogi korxonalari bo’limlari

Mavzu: Avtotransport tarmogi korxonalari bo’limlari tarkibi va vazifalari
Reja:

1. 
   Avtotransport tarmogi korxonalari bo’limlari
   
2. 
   Avtotransport tarmogi korxonalari bo’limlari tarkibi
   
3. 
   Avtotransport tarmogi korxonalari bo’limlari vazifalari
   

Avtomobillar texnik tayyorligini va uiardan samarali foydalanishni ta'minlaydigan korxonalar majmui avtotransport taimog'i korxonalari (ATTK) deyiladi. Hozirgi kunda ulaming turlari ko'p va yangilari shakllanib bormoqda. ATTK ning turlari ko'p bo'lgani uchun ham . ularning tasnifi har xil adabiyotlarda har xil keltiriladi. Ulaming tahlili asosida quyidagi tasnifni kcltirish mumkin (1.1- rasm). Avtotransport tannog'i korxonalari ish bajarish funksiyalariga (vazifalariga) ko'ra quyidagi 4 guruhga bo'linadi: - avtoekspluatatsion; - xizmat ko'rsatish; - avtota'miriash; - yordamchi. Avtotransport tannog'i korxonalari ichida ishJab chiqarish-texnik bazasiga sarflangan moddiy mablag'lar salmog'i bo'yicha avtoekspluatatsion korxonalarbirinchi o'rinda turadi. I. Avtoekspluatatsion korxonalar (1.2-rasm) avtomobillarning ekspluatatsiya qilinishini ta'minlaydi va quyidagi vazifalami bajaradi: - yuk yoki yo'lovchi tashish; - avtomobillarni saqlash; - texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash; - yonilg'i-moy mahsulotlari va ehtiyot qismlar bilan ta'minlash. Agar yuqoridagi 4 ta vazifa to'liq bajarilsa, kompleks korxona deb ataladi, agar bironta vazifa yoki uning bir qismi bajarilmasa, u nokompleks korxona hisoblanadi va kooperatxiyalashgan korxona deb ataladi. 6 www.ziyouz.com kutubxonasi 1,1-rasm. Avtomobil transporti tarmog'i korxonalari tasnifi. 1.2-rasin. Avtoekspluatatsion korxonalar tasnifi. Korxonalar, o’z navbatida, avtomobil turiga qarab quyidagilarga bo'linadi: - - yuk; - avtobus; - yengil avtomobil; - aralash; - maxsus. Mulkdorlik shakliga ko’ra korxonalavning quyidagi turlari mavjud: - davlat; - hissadorlik; - xususiy. . 7 www.ziyouz.com kutubxonasi Avtomobillar soniga qarab avtoekspluatatsion korxonalar quyidagilarga bo'linadi: - avlotransport korxonalari; - avtokombinatlar; - ishlab chiqarish avtotransport birlashmalari. Avtotransport korxonalaridagi avtomobillar soni 400 gacha, avtokombinatiarda 800... 1500 gacha, ishlab chiqarish avtotransport birlashmalarida 3000 gacha yetishi mumkin. Avtotransport korxonalari kompleks korxona hisoblanadi. Avtokombinatlar bosh korxona (kompleks) va sho'balardan (nokompleks) tashkil topadi. Sho’balarda TXK-2 va katta hajmdagi JT ishlari o'tkazilmaydi, ular bosh koixonada bajariladi. Avtoekspluatastion korxonalar bir necha yillar oldin shunday Ioyihalangan va ishlatilgan edi. Respublika mustaqillikka erishgandan so’ng xo'jalik yuritislining iqtisodiy asoslari tubdan o'zgardi, bozor munosabatlari shakllandi, avtotransport vositalarining takomillashgan turlari paydo boTdi, ma'naviy eskirganlari esa hisobdan chiqarilib yuborila boshlandi. Buning natijasida avtoekspluatatsion korxonalar tarkibida tuzilmaviy o'zgarishlar yuz bermoqdaki,. markazlashgan birlashmalar, kombinatlar, katta korxonalar raqobatga bardosh bera oladigan holgacha maydalashmoqda, yangi kichik va qo'shma korxonalar, transport kompaniyalari va xoldinglar paydo boTmoqda. II. Xizmat ko’rsatish korxonalari (1.3-rasm) quyidagilarga boTinadi: - avtomobillarga xizmat ko'rsatish korxonalari ( texnik xizmat ko'rsatish stansiyalari, markazlashgan texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash bazalari, servis xizmati ko'rsatish markazlari, yonilg'i quyish shoxobchalari, tashxislash markazlari, saqlash joylari); - yoTovchilarga xizmat ko’rsatish korxonalari (avtovokzal, avtostansiya, dispetcherlik punktlari); - yuklarga xizmat ko'rsatish korxonalari (transekspeditsiya korxonalari, yuk stansiyalari, mcxanizatsiyalash bazalari); - logistik markazlarda yoTovchi va yuk tashish jarayonlarini transportlararo muvofiqlashtirish amalga oshiriladi; - aholiga xizrnat ko'rsatish korxonalari (transport ekspeditsiya korxonalari, prokat punktlari); - sayyohlarga xizmat ko'rsatish korxonalari (motellar, kernpinglar). 8 www.ziyouz.com kutubxonasi Xizmat ko’rsatish korxonalari ichida eng ko’p tarqalgani avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish stansiyalari bo’lib, ulardagi ishchi postlari soni bittadan (xususiy tadbirkorlar) 50 tagacha (Toshkent shahridagi «VAZ» avtomobil markazi, «Avtotexxizmat» bosh korxonasi va boshqalar) boradi. Markazlashgan lexnik xizmat koTsatish va la'mirlash (MTXK va T) bazasi sifatida « 0 ’zavtotrans» korporatsiyasi tomonidan bir necha yil oldin tajriba sifatida tashkil etilgan «KamAZ» avtomobillari «MTXK va T» bazasini keltirish mumkin. 9 www.ziyouz.com kutubxonasi «Toshshaxartransxizmat» Davlat uyushmasi tomonidan « 0 ’zOtayo’!» va «Mersedes-Benz» avtobuslariga servis xizmati ko'rsatish markazlari tashkil etilgan. Xuddi shunday markazlar «Daewoo» va «Xyundai» maxsuslashtirilgan (chiqindi tashuvchi) yuk avtomobillari uchun ham tashki! etilgan, Ular muvaffaqiyatli faoliyat ko'rsatmoqda. III. Avtota'mirlash korxonalari (1.4-rasm) quyidagi korxonalardan iborat: — avtomobillami taTnirlash zavodlari; — agregatlarni ta'mirlash zavodlari; — detal va uzellarrii ta’mirlash ustaxonalari. Hozirgi kunda avtomobil taTuirlash zavodlari qisqarib, faqat maxsus avtomobillarni ta’mirlaydiganlari bor, boshqa avtomobillami mukammal (tubdan, kapital) tiklash avtotransport korxonalarida amalga oshiriladi. Maxsus ustaxonalarda ta'minot tizimi agregatlari (yonilg'i nasosiari, forsunkalar, injektorlar, karbyuratorlar va boshqalar), dvigatelning silindrlar bloki va tirsakli vali ta'mirlanmoqda, gaz ballonli avtomobillar ta’minot tizimini sinash va gaz ballonlarini davriy koTikdan oTkazish va guvohnoma berish amalga oshirilmoqda. 1.4-rasm, Avtota’mirlash korxonalari tasnifi. 1.5-rasm. Yordamchi korxonalar tasnifi, IV. Yordamchi korxonalarga (1.5-rasm) quyidagilar kiradi: 10 www.ziyouz.com kutubxonasi — dispetcherlik markazi; — hisoblash-ma'lumot markazi; — loyiha-texnologiya byurosi; — moddiy ta'minot bazalari; — o'quv markazlari. ATTK ichida eng salmoqlisi - ATK lar va avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatish stansiyalari boTgani uchun ularni loyihalashni batafsil ko'rib chiqamiz.
ishlab chiqarish-tcxnik bazasi (1TB) ning asosiy vazifasi eng kam moddiy mablag’ va mehnat sarflagan holda avtomobillaming texnik tayyorligini talab darajasida ta'minlashdan iborat. ITB ga quyidagilar kiradi: - imoratlar (ishiab chiqarish, ma'muriy-maishiy, avtomobillar saqlanadigan yopiq binolar, omborxona va boshqalar); — inshootlar (jihozlangan ochiq saqlash joylari, korxonadagi yoTlar, yonilgT saqlash va quyish shoxobchalari, suv saqlagichlar); — kommunikatsiyalar (elektr va aloqa tarmoqlari va boshqalar); — jihozlar va qurihnalar (ishlab chiqarish mintaqalari va ustaxonalari jihozlari va boshqaiar); — har xil asboblar va boshqalar (asboblar, oTchov va hisoblash texnikasi va boshqalar). ATK larning asosiy ishlab chiqarish fondini avtomobillar sotib olishga va ITBni yaratishga sarflangan mablag’ tashkil etadi. Ulaming nisbati hozirgi kunda 60% (avtomobillar narxi) va 40 % (ITB sarfi)ni tashki) etadi. ITB ning ulushi ortishi bilan avtomobillar texnik tayyorligi, korxonaning tashish imkoniyati oshadi, TXK va T' xarajatlarining solishtirma qiymati hamda cashish tannarxi maTum chegaragacha kamayadi, so’ng osha boshlaydi, rentabeilik maTum chegaragacha oshadi, so’ng kamaya boshlaydi. ITBga sarflangan mablag'ning maqbul darajasini bclgilovchi aniq usiub qabul qilinmagan, omillarning ta’sir etish darajasiga qarab amaliyotda ITB qiymati beigilanadi. Mavjud ATK laming ko'pchiligi namunaviy loyilialar asosida qurilgan TTBga ega. A'fK ITBning quyidagi kamchilikiarini keltirish mumkin: — quriigan ATKlar yangi avtomobillar parametrlariga to’g’ri kelmaydi; — gazballonli avtomobillami ishlatish talablariga javob bcrmaydi; www.ziyouz.com kutubxonasi — texnologik jihozlar bilan ta'minlanganlik darajasi yetarli emas; — ilmiy-texnik yangiliklar texnik xizmat va joriy ta’mir jarayoniga yetarlicha tatbiq etilmagan (mexanizatsiya va avtomatlashtirish, tashxislash); — ishlab chiqarishni boshqarish, ishchi o'rinlarini va ishlab chiqarish ishchilari mchnatini tashkil qilish past saviyada; — ishchilarga madaniy-maishiy, tibbiy xizmat ko'rsatish yetarli emas (xonalar issiq, nam, chang); — ishlab chiqarish atrof-muhitga salbiy ta’sir ctadi (havo tozalagich va suv tindirgichlar yomon ishlaydi). ITB ning holati: — TXK va JT ishlari ishlab chiqarish maydonlari bilan 50...65 % ta'minlangan; — TXK va JT ishlaridagi mexanizatsiyalash darajasi mc’yorning 25...30 % ni tashkil etadi. Shu bilan bir qatorda ishlab chiqarish binolari va texnologik jihozlardan samarali foydalanmaslik, kichik korxonalar uchun ITB qiymatini oshirib yubormaslik uchun zamonaviy texnika va texnologiyalar qoTlamaslik hollari uchraydi. TXK va JT. ishlarini bajarishda ishlab chiqarishni markazlashtirish, ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash masalalari ham o’z yechimini topmagan. ATK ITBning rivoji yangi qurilish va mavjud korxonalami kengaytirish, qayta qurish va texnik qayta jihozlash orqali amalga oshiriladi. Loyiha asosida yangi maydonda korxona barpo qilinishi yangi qurilish hisoblanadi. Mavjud ATKning filiali qurilishi, TXK va JT uchun mavjud bino va inshootlaming kcngaytirilishi yoki yangi qurilishi, shuningdek mavjud binoga qo'shimcha xonalar qo'shib qurilishi korxonani kengaytirish deyiladi. Mavjud asosiy ishlab chiqarish, ma’muriy-maishiy va texnik bino va inshootlaming eskirgani yoki talabga javob bermagani uchun qisman buzilib, o’miga takomillashgan yangi texnologik jarayonlami tatbiq ctish, yangi rusiimli avtomobillarga TXK va JT hamda saqlash uchun yangi binolar qurilishi yoki qo'shilishi qayta qurilish deb ataladi. Ilg’or texnologik jarayonlami, jihozlami, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish majmui vositalarini, elektronhisoblash texnikalarini
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi . Prof. Sidiqnazarov Q.M. umumiy taxriri
ostida, Toshkent “Voris-Nashriyot”, 2006.-560 b.
2. Ishonchlilik nazariyasi va diagnosтika asoslari: Oliy o’quv yurtlari bakalavrlari
uchun darslik. A.A. Tojiboyev, Q.M. Sidiqnasarov, K.I. Ibrohimov, N.V. Kusnetsov,
T.: “Extremum-Press” 2015. 296 b.
3. www.academia-moscow.ru/off-line/_books/fragment_11618.pdf