Rеja Axborot tizimlari va ma'lumotlar bazasi

Relyatsion model. Relyatsion model 1970-yilda E. F. Codd tomonidan taqdim etilgan. 
Relyatsion model foydalanuvchilar uchun ham, loyihalovchilar uchun ham katta yutuq bo’ldi. Uning 
konsepsual soddaligi haqiqiy ma’lumotlar bazasida inqilob uchun zamin yaratdi. 
Relyatsion modelning asosi bu munosabatlar deb nomlanadigan matematik tushunchadir. 
Mavhum matematik nazariyaning murakkabligini oldini olish uchun o’zaro bog’liqlikni (ba’zan 
jadval deb atash mumkin) kesishgan satrlar va ustunlardan tashkil topgan ikki o’lchovli struktura 
sifatida o’ylashingiz mumkin. Aloqadagi har bir satr "kortej" deb nomlanadi. Har bir ustun atributni 
anglatadi. Relyatsion model, shuningdek, rivojlangan matematik tushunchalarga asoslangan 
ma’lumotlar manipulyatsiyasi konstruktsiyalarining aniq to’plamini tavsiflaydi. Bugungi kunda, 
kompyuterlar Oracle, DB2, Microsoft SQL Server, MySQL va boshqa relatsion dasturlar kabi 
murakkab ma’lumotlar bazasi dasturlarini ishlatishi mumkin. 
Relyatsion ma’lumotlar modeli juda murakkab relyatsion ma’lumotlar bazasini boshqarish 
tizimi (RMBBT) orqali amalga oshiriladi. RMBBT iyerarxik va tarmoq MBBT tizimlari tomonidan 
ta’minlangan bir xil asosiy funksiyalarni bajaradi. 
Relyatsion ma’lumotlar modeli ustunlik darajasiga ko’tarilishining yana bir sababi bu kuchli va 
moslashuvchan so’rovlar tili. Ma’lumotlar bazasi dasturlarining aksariyati Structured Query 
Language (SQL) dan foydalanadi, bu foydalanuvchiga qanday bajarilishini ko’rsatmasdan nima qilish 
kerakligini aniqlashga imkon beradi. RMBBT SQLdan foydalanuvchi so’rovlarini so’ralgan 
ma’lumotlarni olish bo’yicha ko’rsatmalarga tarjima qilish uchun foydalanadi. SQL ma’lumotlarni 
boshqa har qanday ma’lumotlar bazasi yoki fayl muhiti bilan solishtirganda kamroq kuch sarflash 
bilan olish imkonini beradi. 
Iste’molchi nuqtai nazaridan, SQLga asoslangan har qanday aloqador ma’lumotlar bazasi 
ilovasi uchta qismni o’z ichiga oladi: foydalanuvchi interfeysi, ma’lumotlar bazasida saqlanadigan 
jadvallar to’plami va SQL "mexanizmi". Ushbu qismlarning har biri quyidagicha izohlanadi: 
• Foydalanuvchi interfeysi. Asosan, interfeys foydalanuvchiga ma’lumotlar bilan o’zaro 
ishlashga imkon beradi (avtomatik ravishda SQL kodini yaratish orqali). Har bir interfeys dasturiy 
ta’minot sotuvchisi ma’lumotlar bilan mazmunli o’zaro ta’sir o’tkazish g’oyasi mahsulidir. Siz, 
shuningdek, o’zingizning moslashtirilgan interfeysingizni hozirda ma’lumotlar bazasi dasturiy 
maydonida standart tarifga ega bo’lgan amaliy generatorlar yordamida loyihalashingiz mumkin. 
• Ma’lumotlar bazasida saqlanadigan jadvallar to’plami. Relyatsion ma’lumotlar bazasida 
barcha ma’lumotlar jadvallarda saqlanadigan deb qabul qilinadi. Jadvallar shunchaki tushunarli 
tarzda ma’lumotlarni foydalanuvchilarga “taqdim etadi”. Har bir jadval mustaqil. Turli jadvallardagi 
satrlar umumiy atributlardagi umumiy qiymatlar bilan bog’liq. 
Takrorlash uchun savollar 
 
1. 
MB dеganda nimani tushunasiz? 
2. 
MBni tashkil qilish tamoyillarini aytib bеring? 
3. 
MBning asosiy vazifasi nimadan iborat? 
4. 
MBning mantiqiy tuzilishi nimani ifodalaydi? 
5. 
Mantiiqiy tuzilishning qanday usullarini bilasiz? 
6. 
Mantiiqiy modеllar qanday tashkil qilinadi? 

---

7. 
MBBTning asosiy vazifalari va xususiyatlari nimadan iborat?