Reja: Axloq tarbiyasi haqidagi tushuncha. Axloq haqida mutafakkirlar va mashhur pedagoglarning fikrlari

16. 3. Insonni shakllantirishda mehnat tarbiyasining amaliy ahamiyati.
Insonning asosiy burchi, vazifasi mehnat qilishdir, chunki istalgan narsaga ishlash bilan, mehnat qilish bilan erishiladi. A.Beruniy.
«Bolao'zmehnatibilano'ziniboqishqurbigaegabo'lgandankeyinginaotaningo'g'liga (yokiqiziga) berganmehnattarbiyasiyakunlanganhisoblanadi» debhisoblaganIbnSino. (A.Irisov. Ibn Sio ma'rifatparvar adib. T: 1962 y. 10-bet).
Biror ishni qilishga qasd qilgan bo'lsang, butun zehning, butun vujuding bilan tirishib, bitirmaguncha undan qo'l tortma, - deb o'git qilgan Amir Temur.
K.D.Ushinskiy «Tarbiyaning o'zi, agar kishining baxtli bo'lishini istasa, uni baxt uchun tarbiyalamasligi, balki hayotdagi mehnatga tayyorlashi kerak», - degan.
Umrni zoe etma, mehnat qil,
Mehnatni saodatning kaliti bil. (A.Navoiy)
Mehnat tarbiyasi tarbiyaning tarkibiy qismini tashkil etadi. Haqiqatdan ham, kishining eng birinchi, zaruriy ehtiyoji – mehnatdir. «Buning uchun mehnat zarur, - deb uqtiradi Beruniy, faqat aql-idrok va mehnatning jonlanishigina kishilar hayotini belgilab beradi». Insonning asosiy burchi va vazifasi – mehnat qilishdir, chunki istalgan narsaga mehnat sarflash orqali erishiladi.
A.N.Forobiyinsono'zijtimoiyvazifasinibajarishuchununga, birinchidan, kundaliyhayotdaodamlarbilanmuloqotdabo'lishzarurligini, ikkinchidanesa, umehnatvakasb-hunarko'nikmalarinivaaxloqiyfazilatlarnihosilqilishilozimliginita'kidlaydi. Va yana «Har bir kishiga berkitilgan ma'lum bir ish bo'lishi kerak, toki u kishi o'ziga berkitilgan ishni kechiktirmasdan o'z vaqtida bajarsin», - deydi. (A.N.Forobiy. Risolalar. T., 1975 yil, 17-bet).
Ali Abu ibn Sino «Kitob ush-shifo» asarida ideal davlat tuzumi ko'rinishini chizib beradi. Uning fikricha, bu davlatning har bir a'zosi jamiyat uchun foyda keltiruvchi biron bir ish bilan shug'ullanishi kerak. Odamni shundagina odam deyish mumkinki, qachonki u o'z manfaati uchungina emas, balki xalq va umumjamiyat manfaatlari uchun foydali mehnat qilishi bilandir. Birovlar halol mehnat qilib jamiyat uchun foyda keltirsa, boshqalar tekinga yashasa – bu adolatsizlik, deb ta'kidlaydi, Ibn Sino «Tadbiral manozil» asarining «Afsofiy bahtarin zanho» bo'limida barcha jamiyat a'zolari ishlab chiqarish mehnati bilan shug'ullanishi zarur, - degan g'oyani ilgari suradi.
Kaykovus «Qobusnoma»ning «Hunarningafzalligivaqadribaland, oliytabiatlibo'lishhaqida» deganbobidafarzandlarnimehnatqilishgaundarekan, agarmehnatqilibbadannio'zinggabo'ysindirmasangsog'lomvabalandmartabalibo'laolmaysan. (Qobusnoma. T., 1973 y. 33-bet).
Yu.X.Xojib «Qutabg'u-bilik» dostonida «Insonfaqatjamiyatdagina, boshqakishilarbilanmuloqatdavao'zaromunosabatda, ijtimoiyfoydalimehnatdaginachinakamkamolotgaetishadi», - debta'kidlaydi.
MehnattarbiyasihaqidamashhurpedagogV.A.Suxomlinskiyquyidagifikrlarnibildiradi: «O'ziyaxshiko'rmaydiganishbilanshug'ullanmaydigankishinihechqandaymadaniyboyliklar, xazinalarbilanshodetibbo'lmaydi», «Aqliymehnatbilanjismoniymehnatniqo'shibolibborish – buaqliymehnatdankeyinmexaniktarzdajismoniymehnatbilanmashg'ulbo'lishdeganso'zemas, balkiaqliymehnatdahosilqilinganbilimnijismoniymehnatvaqtidamuttasilqo'llabborishdemakdir», «Mehnatdagimuvaffaqiyat – bumuvaffaqiyatqozongankishiningfaxri. O'z mehnatidan faxrlanmaydigan haqiqiy insonning o'zi yo'q», «Kam qayg'uradigan, kam o'ylaydigan kishi, birdan mehnatsevar bo'lib qolishi mumkin emas», «Bola mehnatga o'z-o'zidan qiziqib qolmaydi, modomiki qiziqishi bo'lmas ekan, demak mehnatga muhabbat ham bo'lmaydi, albatta. Bolalar mehnatini noto'g'ri uyushtirish uni mantiqsiz bir ishga aylantiradi va u mehnatdan bezib qoladi».
Islomdinidamehnatqilishibodatqilishbilanbarobarligi, mehnatqilishdanuyalmaslikkerakligiaytiladi. Zero mehnat – inson hayotining ko'rki, bezagi. Mehnat insonga baxt saodat, farovonlik baxsh etadi. Halol mehnat ma'naviy hayotning mezonidir. Mehnat insonni uch balodan: yurak siqilishidan, axloqiy buzilishdan, muhtojlikdan saqlaydi. Yana «Ishni puxta va yaxshilab qilgan kishini Alloh yaxshi ko'radi» (Hadis) deb musulmonlarni sidqi dildan mehnat qilishga chorlaydi.