Abu nasr forobiy

ABU NASR FOROBIY

FOZIL ODAMLAR SHAHRI ASARIDAGI 12 XISLAT

XASANOVA MUNISA

ABU NASR FOROBIY

Farobiy (taxallusi; toʻliq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlugʻ Tarxon Forobiy) (873, Farob shahri — 950, Damashq) — Oʻrta Osiyoning mutafakkiri va qomusiy olimi. Yunon falsafasini chuqur bilgani, unga sharhlar bitganligi va jahonga targʻib qilgani hamda zamonasining ilmlarini puxta oʻzlashtirib, fanlar rivojiga ulkan hissa qoʻshgani uchun „al Muallim assoniy“ („Ikkinchi muallim“, Aristoteldan keyin), „Sharq Arastusi“ nomlariga sazovor boʻldi. Farobiy Sirdaryo sohilidagi Farob (Oʻtror) degan joyda turkiy qabilaga mansub harbiy xizmatchi oilasida tavallud topadi. Oʻsha davrda Movarounnahrda somoniylar sulolasi hukmronlik qilayotgan edi. Boʻlajak faylasuf boshlangʻich bilimini Oʻtrorda olgandan soʻng, oʻqishini Toshkent, Samarqand va Buxoroda davom ettirdi. Farobiy ilmini yanada chuqurlashtirish maqsadida Bagʻdodga yoʻl oladi. Olim yoʻl-yoʻlakay Eronning yirik shaharlari Ray, Hamadon, Isfahon va boshqa joylarda boʻladi. Bagʻdodda Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlaridan kelgan talaba va olimlar toʻplangan edi. Bu yerda koʻzga koʻringan olim-u fuzalolar bilan tanishdi, yunon falsafiy maktabi, turli fan sohalari namoyandalari bilan uchrashib, ulardan ilm sirlarini oʻrgandi. Masalan, Abu Bashar Matta ibn Yunusdan (870—940) yunon tili va falsafasini, Yuhanna ibn Hiylondan (860—920) esa tibbiyot va mantiq ilmini oʻrgandi. Baʼzi tarixiy manbalarda keltirilishicha, Farobiy 70 dan ortiq tilni bilgan.

Fozil odamlAr shahri asari haqida

Abu Nasr Forobiyning jahon ilm-fani va ma’naviyat olamiga qo’shgan hissasini gapirishdan oldin, uning hayoti hamda u haqida muarrixlarning bergan ma’lumotlariga to’xtalib o’tishni joizdir. Forobiy 873-yilda Aris suvining Sirdaryoga quyiladigan joyidagi Forob qishlog’ida tavallud topgan. 950-yilda Damashqda vafot etgan. Tadqiqotlarga ko’ra, bu joy Shosh (Toshkеnt) dan shimolroqda joylashgan bo’lib, u yеrda asosan turkiy qabilalar yashaganlar va bu joy kеyinchalik O’tror dеb ham yuritilgan. Bu haqida Zahiriddin Abulhasan Ali ibn Abulqosim Zayd al-Bayhaqiy (vafoti 565\1169-yil) o’zining «Hikmat sandig’iga qo’shimcha” (Tatimat sinov alhikma) asarida yozishicha: «Shayx Abu Nasr al-Forobiyning oti Muhammad Ibn Tarxon bo’lib, asli Turkistonning Farob degan joyidan. «Ikkinchi muallim” deb taxallus olgan. Islom o’lkalari olimlari orasida undan oldin bunchalik o’tkir odam bo’lmagan edi.

U davlatni fozil va uni ziddi bo’lgan davlatlarga bo’ladi. Fazilatli shaharda ilm, falsafa, axloq, ma’rifat birinchi o’rinda bo’lmog’i lozim, deb biladi. Shunda jamiyat yetuklikka erishadi, deydi. Forobiy insonning komaloti uchun xizmat qilgan, hayr - ehsonli ishlar, go’zal insoniy fazilatlarni yaxshilik deb hisoblaydi. Insonning komalotiga tusqinlik qiluvchi dangasalik, bekorchilik kabi yomon odotlar, bilimsizlik, ongsizlik, kasb - hunarga ega bo’lmaslik kabi nuqsonlarni yomonlik deb, kishilarni undan ogohlantiradi. Forobiy hayotning oliy maqsadi baxt - saodatga erishuvdan iborat, kishilar bunga olamni o’rganish, kasb - hunar va ilmlarni o’zlashtirish, ma’rifatli bo’lish orqali erishadi deb qaraydi.

Forobiy fozillar shahrining ziddi bo’lgan shahar haqida fikr bildirib, bu shaharlarga (davlatlarga) quyidagilarni kiritadi: johillar shahri, benomuslar shahri, ayirboshlovchilar shahri, adashgan, zalolatdagi odamlar shahridir. Bu shaharlarning vakillari - ayrim odamlar ham fozillarning ziddi bo’lgan odamlardir. Forobiy johillar shahri haqidagi fikrlarini davom ettirib, «johillar shahrining aholisi baxt-saodatga intilmaydi, baxt-saodat nimaligini bilmaydi ham - deb yozadi - chunki, jaholatdagi odamlar hech qachon baxt topmagan va baxt saodatga ishonmaydi ham”.

Fozil odamlara shahri asaridagi 12 xislat

1. Alloh Taolo nima va unga qanday e'tiqod qilish kerakligi

haqida so"z; u qanday tavsif etilishi kerak, qaysi vajhdan u

boshqa mavjudotga sabab b o ‘lib qoldi; bu undan qanday qilib

yuz beradi; ularni qanday yuzaga keltiradi; u bilan bogMiqligi

qanday; u qanday qilib bilinadi va qanday qilib aql yuritilishi

kerak; uni qaysi nom bilan atash lozim boMadi; bu ismlar

nimalarga dalolat qilishi kerak boMadi.

2. Farishtalar deb e ’tiqod qilinishi kerak b o ig a n mavjudot

haqida so‘z. U larning har birining mohiyati nim a, ular

qanday, ularning paydo bolish sabablari, darajalari, birbiriga boigan martabalari, ularning har birida nimalar yuz

berishi mumkinligi, qanday qilib ulardan yuz beradigan narsa

E’tiboringiz uchun raxmat