Reja: Aylanma mablag’lar va ularni tashkil qilishda bank kreditining roli

Mijozning kreditga layoqatliligi va uni baholashning manbalari
Kreditga layoqatlilik – bu mijozning moliyaviy faolyatiga har tomonlama berilgan baho bo`lib u qarz oluvchining so`ralayotgan kreditni ( asosiy qarz summasi va u bo`yicha fondlarni) o`z vaqtida qaytarish va boshqa qarz majburiyotlarini to`lay olish qobilyatini ko`rsatadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo`jalik sub’yektlarining banklar faolyatining tijoratlashuvi yuzaga keladi. Keyingi yillarda turli korxonalar qaysi, mulkchilik shakliga asoslanganiga qaramasdan iqtisodiy jihatdan mustaqil bo`lgan korxonalarda qo`shimcha pul mablag`lariga ehtiyoj yuzaga keladi va bu ehtiyoj zarur bo`lgan bank kreditlari hisobidan qoplanishi mumkin. Shu sababli bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit va uning muhim elementlaridan biri kreditga layoqatlilikni baholashning o`rni va roli muhim elemetlaridan biri kreditga layoqatlilikni baholashning o`rni va roli muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki banklar ham bozor munosabatlarining mustaqil subyektlaridan biri bo`lib, iqtisodiy jihatdan faolyat natijalari uchun o`zlari javobgar hisoblanadilar. Banklarning maqsadi ham korxonalarnikiga o`xlash bo`lib, ular o`z daromadlari hisobidan qoplab yuqori foyda olishga intiladilar.
Banklarning foyda bilan ishlashi ularning yanada keng tarmoqli faoliyat olib borishiga, mijozlarga ko’rsatadigan xizmat turlari va xodimlarini moddiy rag’batlantirishga, ko’proq mablag’ ajratishga oz aksionerlariga ko`proq mablag` ajratishga oz aksionerlariga ko`proq divedetlar to`lashning va bularning barcha bankka bo`lgan ishonchning yanada oshishga imkoniyat yaratadi. Tijorat kreditlarining samara bilan banka, qaytib kelishini ta`minlashi uchun mijozning moliyaviy hayotini uning kreditini o`z vaqtida qaytara olish imkoniyotlarini tekshirib ko`rish lozim. Kreditlash jamiyatini turli xildagi risk omillari bilan bo`g`liq bo`lgan, kreditga layoqatlilik kreditni o`z vaqtida to`liq qaytarib berish qobilyatini aniqlashdan iborat. Shu bois bank o`ziga olishga tayyor bo`lgan risk darajasi u taqdim etayotgan kredit hajmi va kredit berish shartlarini qay darajada bajarishiga bog`liq.
Kreditga layoqatlilikni baholash xo`jalik subektlarining balans va foyda zararlari to`grisidagi hisobotlariga asosan amalga oshiriladi. Bundan tashqari kreditga layoqatlilikni aniqlash davrida zaruriy hollarda statistic, analitik, va boshqa malumotlardan foydalanadi. Qoplash koeffisiyenti, likvidilik koeffisiyenti va o`z mablag`lari bilan ta`minlanganligi (avtomonlik koeffisiyenti) kreditga layoqatlilikning asosiy ko`rsatkichlaridir. Balansning qoplash koeffisiyenti qisqa muddatli majburyatlarga nisbati tarzida hisoblanadi. U quydagi tartibda aniqlanadi.
1. K K = L M/K k M
bunda:
K K – qoplash koeffisiyenti ;
L M – qisqa mudatli tarzdagi likvid mablag`lar;
K k M – qisqa muddatli mayburiyatlar.
Qisqa muddatli tarzdagi likvid mablag`lar. (K Kga):
a) Pul mablag`lar:
340 – 170 – satr – pul mablag`lari;
350 – 180 – satr – valuta mablag`lari;
330 – 190 – satr – g`aznadagi pul mablag`lar;
b) yengil xal qilinadigan talablar:
200 – star qisqa muddatli qo`yilmalar (qisqa muddatli qo’yilmalarning faqatgina yaqin muddatda qaytadiganlari hisobga olinadi;
210 – 220 – debitorlar; 90 kundan oshgan debitor qarzlar ayirib tashlangandan keyin qoladigan xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob – kitoblar;
230 – satr – bank to`lovlari (muddati 3oydan oshmagani);
270 – 240 – satr byudjet bilan hisoblashishlar;