Reja: Azot birikmalarining ahamiyati. Azot sanoati xom ash’yolari. Azotning aylanishi. Azotning fizik-kimyoviy xususiyatlari. Elementar azotning bog‘lash usullari. Kalsiy sianamidi olishning Toshkti usuli haqida. Tayanch iboralar

ELEMENTAR AZOTNING BOG‘LASH USULLARI.

Ular 2 xildir.

1. 
   Biologik usul.
   
2. 
   Texnik usul.
   

Biologik usulga asosan dukkakli o‘simliklar (no‘hat, mosh, loviya)ning ildizlarida joylashgan mikroorganizm yoki azot bakteriyalari orqali elementar azotni bog‘langan azotga o‘tkazish jarayoniga aytiladi.
Biologik usul bilan juda kam mikdorda boglangan azot birikmalari xosil buladi.Masalan: 1 gektar joyda 50 kg atrofida biologik usul bilan bog‘langan azot xosil bo‘ladi. Ammo bu juda xam kam mikdorda bo‘lib, o‘sib borayotgan xalq xo‘jaligini bog‘langan azot birikmalarida bo‘lgan talabini kondira olmaydi. Shuning uchun amaliyotda asosan texnik usul keng qo‘llaniladi. Ular asosan 3 xildir:

0. 
   1) Yoy usuli - Kevindish usuli. Bunda elementar azot havodagi O2 bilan birikib azot monooksidini hosil qiladi:
   

0. 
   

N₂ Q O₂ = 2NO - 180,6 кЖ ғ мол (1.)
Bu endotermik reaksiya bo‘lib, issiqlik yutish bilan ketadi va yuqori haroratda 1300 - 1500 ^оС da ketadi. Bu vaqtda NO ning chiqishi juda past bo‘lib, 3 - 4 % ni tashkil qiladi xolos. Bunday yuqori haroratni hosil qilish uchun 2000 v kuchlanish, 0,75 amper tok kuchi kerak. Bundan ko‘rinib turibdiki, bu ko‘p energiya talab qiladi, iqtisodiy jihatdan qimmatdir. Bu yerda optimal sharoitlardan biri N₂:О₂ = 1:1, bu usul hozir bizda ham va qo‘shni respublikalarda ham ishlatilmaydi.
2).Sianamid usuli. Bu usulda 2 xil usul bilan kalsiy sianamidi ishlab chiqiladi.
а)Klassik usul ya’ni karbidli usul. Bu usul Meyyer tomonidan 1878 yilda topilgan.
b)Karbidsiz usul. Bu usul yangi zamonaviy usuldir.
Karbidli usulga muvofiq СаСN₂ kuyidagi 3 xil reaksiya orqali ishlab chiqariladi:
1000^оС

1.