Reja: Azot birikmalarining ahamiyati. Azot sanoati xom ash’yolari. Azotning aylanishi. Azotning fizik-kimyoviy xususiyatlari. Elementar azotning bog‘lash usullari. Kalsiy sianamidi olishning Toshkti usuli haqida. Tayanch iboralar

Bog'langan azot birikmalari.
Reja:


1. Azot birikmalarining ahamiyati.
2. Azot sanoati xom ash’yolari.
3. Azotning aylanishi.
4. Azotning fizik-kimyoviy xususiyatlari.
5. Elementar azotning bog‘lash usullari.
6. Kalsiy sianamidi olishning ToshKTI usuli haqida.
Tayanch iboralar: gidrozin, Kevindish usuli, Elektron bulutlar, kalsiy sianamidi, karbamid.
AZOT BIRIKMALARINING AXAMIYATI.

Ular xalq xo‘jaligida keng qo‘llaniladi. Qishloq xo‘jaligida suyuq ammiak, karbamid va boshqalar mineral o‘g‘it sifatida nitrat kislotasi, gaz holidagi ammiak, mudofaada, meditsinada, neft sanoatida, metallurgiya sanoatida ishlatiladi.

Azotning birikmalari uch xil shaklda bo‘lishi mumkin:
1.Ammoniy formasida-ammoniy sulfati (NH₄)₂SO₄,
ammoniy nitrati NH₄NO₃ va x.k.

2. 
   Амид формасида-калций цианамиди СаСN₂, карбамид СО(NH₂)₂ va x.k.
   

Nitrat formasida-natriy nitrati NaNO₃, kaliy nitrati КNO₃ va x.k.
Qishloq xo‘jaligi uchun azot o‘g‘itlarining, kaliyli va fosforli o‘g‘itlarning ahamiyati katta. Ayniqsa, kartoshka, kand lavlagi, paxta hosildorligini oshiradi. 1 kg bog‘langan azot birikmasi paxta hosildorligini 12 kg ga, qand lavlagini 160 kg ga, kartoshkani 120 kg gacha oshiradi.
1990 yilda 80 mln. tonna atrofida bog‘langan azot ishlab chiqarilgan bo‘lsa, 2000 yilda 120 ming tonna ishlab chiqarilishi mumkin.

0. 
   AZOT SANOATI XOM ASHELARI.
   

Azotning xom ashyolari sifatida avvalombor atmosfera havosini ko‘rsatish mumkindir. Atmosfera havosi asosan azot va kisloroddan iboratdir.

Quruq havo tarkibi: N₂ - 78,09 %, O₂ - 20,95 %, Ar - 0,93 %, CO₂ - 0,03 %. Qolganlari neon, geliy, kripton, N2, azonlardan iboratdir. Bu quruq havoning tarkibi. Tabiatda esa har qaysi geologik yerda yilning fasliga qarab, ma’lum miqdorda suv bug‘i bo‘ladi. Elementar azotning dunyodagi havo tarkibidagi zahirasi 4,10¹⁵ t ga teng; 1 gektar yer yuziga esa o‘rtacha 80 ming tonna bog‘lanmagan holdagi elementar azot to‘g‘ri kelar ekan. Bu yerda azot bog‘lanmagan holdadir. Ammo azot tabiatda qisman bog‘langan ham uchraydi: NaNO₃-chili selitrasi, КNO₃-hindiston selitrasi. Chaqmoq natijasida yuqori temperaturada N₂ Q O₂ = 2NO - Q ga o‘tadi. Keyinchalik azot monoksidi N₂ ga, yomir suvlari bilan HNO₃ ga, yerga tushgach Са(NO₃)₂ ga aylanadi.