Reja: Bakteriya hujayrasining shakllari

iborat, polisaxarid, polipeptid, lipid (tuberkullyoz bakteriyalarda) birikmalaridan tashkil topgan.Kapsulali bakteriyalar kapsulasiz bakteriya yashay olmaydigan muxitlarda xam yashay olishi mumkin.

Bakteriya xivchinlari.

Bakteriyalar ikki xil xarakatlanadi. Sirpanib xarakatlanuvchi bakteriyalarning (mikrobakteriyalar, oltingugurt bakteriyalari) tulkinsimon kiskarishi natijasida xujayra shakli davriy uzgarib turadi, natijada bakteriyaning ma'lum xarakati sodir buladi. Suzib xarakatlanish xivchinlari bilan amalga oshadi. Masalan, spirillalar va kokkilarning ba'zilari.

Bakteriyalar xivchinlarining soni va joylashishiga karab kuyidagi guruxlarga bulinadi;

Monotrixlar — bakteriya xujayrasining bir uchida bitta xivchin buladi;

Lofotrix — xujayraning bir uchida bir tup xivchini buladi;

Amfitrix — xujayraning ikki uchida ikki tup xivchin buladi;

Peritrix — xujayraning xamma tomoni xivchin bilan koplanib, unga peritrix deyiladi.

Xivchinlar soni xam xar xil. Spirillalarda 5 - 30 tagacha, vibrionlarda 1, 2 ta yoki 3 ta xivchin bulib, ular xujayra kutblarida joylashadi.

Ba'zi tayokchasimon bakteriyalar — Proteus vulgaris, Clostridium tetani kabilarda 50 - 100 gacha xivchin buladi. Xivchinlarning eni 10 — 20 nm, uzunligi 3 — 15 mkm. Xivchinlar uzunligi kulturaning tabiati, ozika muxitini yoki tashki muxit ta'siriga karab xar xil buladi. Xivchinlar kimyoviy jixatidan oksil modda — flagellindan tuzilgan. Xivchin bakteriya xayotida katta rol uynaydi. Bakteriyalarni ba'zi bir ozika muxitlarida xivchinsiz kilib xam ustirish mumkin. Usish fazasiga karab bakteriyalarning xivchinli va xivchinsiz davrlari buladi. Bakteriya xivchinini yukotsa xam yashayveradi. Xivchin bazal plastinkaga yopishgan buladi. Plastinka esa sitoplazmatik membrana tagida joylashgan buladi. Bazal tanacha, bakteriyada motor vazifasini bajarib xivchinni xarakatga keltiradi. Bazal tanacha xivchin bilan ilmok orkali birikadi. Bazal tanacha uz navbatida 4 ta xalka bilan ta'minlagan. Xalkalar sterjen orkali bir tizimga birlashdi Bu xalkalar bir - biriga nisbatan xarakatga kelishadi va sterjen orkali xivchinni xarakatga keltirishadi. Xarakat tezligi temperaturaga, osmotik bosimga, yopishkoklikga boglik buladi. Ba'zi bakteriyalar 1 sekunda 1 bakteriya tanasi uzunligicha, ba'zilari esa 50 tana uzunligicha xarakat kiladi. Odatda ular tartibsiz xarakat kiladi, ammo ularda kimyoviy moddalarga nisbatan taksis xodisasini kuzatiladi, bunga xemotaksis deyilsa, kislorodga nisbatan xarakat kilsa aerotaksis, yorutlikga nisbatan bulsa fototaksis deyiladi.