Reja: Borliq falsafaning predmeti. Ontologiya tushunchasining tahlili

Borliq va yo‘qlik dialektikasi. Keltirilgan fikr amalda mavjud narsagina borliqqa ega 
bo‘lishi mumkin, degan xulosa chiqarish imkonini beradi. «Yo‘qlik» har qanday tilda amalda 
mavjud bo‘lmagan narsa bilan tenglashtiriladi va boshqacha tushunilishi mumkin ham emas. 
Boshqacha aytganda, yo‘qlik borliqni inkor etadi va narsa, jism, hodisa, ong... (ya’ni amalda 
mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan narsalar) o‘zligini yo‘qotgan holda «yo‘qlik» atamasi ayni shu 
ma’noda ishlatiladi va ular haqida ular «yo‘qlikka chekindi», mavjud emas, deyiladi.
Lekin sof falsafiy ma’noda bu fikrni to‘g‘ri deb bo‘lmaydi. Borliq va yo‘qlik o‘rtasida 
dialektik o‘zaro aloqa mavjud.
Birinchidan, dunyo haqidagi hozirgi tasavvurlarga ko‘ra, biz yashayotgan Olam 
bo‘shliqdan bino bo‘lgan. Bo‘shliq materiyaning alohida holati. Bo‘shliq fizik borliqning eng 
boy tipi, o‘ziga xos potensial borliq sifatida namoyon bo‘ladi, zero unda mumkin bo‘lgan barcha 
zarralar va holatlar mavjud, biroq ayni vaqtda unda aktual tarzda hech narsa yo‘q
.
YAna shuni ham e’tiborga olish lozimki, fiziklar (D.A.Landau, va boshqalar) nuqtai 
nazaridan biz yashayotgan Olam ham dunyoda yagona emas, chunki u rivojlanishning turli 
sikllarini boshdan kechirayotgan turli Olamlarning cheksiz sonidan tashkil topadi. SHu ma’noda 
borliq va yo‘qlikning o‘zaro aloqasi ham nisbiy xususiyat kasb etadi.
Ikkinchidan, amalda mavjud bo‘lgan narsaning ob’ektiv borlig‘i yo‘qlikka chekinadi, 
lekin, shunga qaramay u haqda gapirilayotgan, ya’ni u muayyan narsa sifatida fikrlanayotgan 
bo‘lsa, bu narsa ongda mavjud bo‘ladi va o‘zining «ikkinchi» borlig‘ini saqlaydi, ayni holda u 
dastlabki ob’ektning nusxasi, ideal obraz bo‘lib qoladi.
SHunday qilib, o‘tgan zamondagi borliq yo‘qlikdir, deb aytish mumkin. Borliq doim 
hozirgi zamonda mavjud bo‘ladi, u faqat hozirgi zamonda o‘zini namoyon etadi, basharti u 
dolzarb va amalda namoyon bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘lsa, agar u potensial, ya’ni axborot 
manbalarida mavjud yoki uning paydo bo‘lishi ob’ektiv rivojlanish mantig‘i bilan belgilangan 
bo‘lsa. Amalda yo‘q bo‘lgan narsa haqida fikrlash mumkin. Boshqacha aytganda, unga ideal 

---

obraz tarzidagi ideal borliq shakl-shamoyilini berish mumkin. O‘tmishga tatbiqan biz borliq 
haqida faqat shu ma’noda so‘z yuritishimiz mumkin.
Ayni shu ma’noda biz g‘oyalar, narsalar, voqealar, tarixiy shaxslar yoki o‘zimizga 
yaqin odamlar to‘g‘risida so‘z yuritamiz, bunda ular yo‘qlikka aylanmagani, balki yangicha 
mavjudlik, xotira tarzidagi o‘zgacha borliq kasb etganini nazarda tutamiz.
SHunday qilib, borliq falsafiy kategoriya sifatida dunyoni butun rang-barangligi