Reja: Borliq falsafaning predmeti. Ontologiya tushunchasining tahlili

Insonning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi. Inson faol asos sifatida o‘z shakllanish 
jarayonining ilk bosqichlaridanoq o‘zini qurshagan muhitga o‘zgartiruvchi ta’sir ko‘rsata 
boshladi. Arxeologik qazishlarning natijalari va antropologik tadqiqotlar «omilkor odam» 
mehnat qurollari yasab, nafaqat tabiat va uning predmetlaridan foydalangan, balki uni o‘z 
manfaatlari yo‘lida o‘zgartirishga harakat qilganligi 2-4 million yil muqaddam yuz berganini 
ko‘rsatadi. Inson o‘zini qurshagan dunyoga bungacha tabiatda mavjud bo‘lmagan predmetlarni 

---

olib kira boshladi. Avvaliga bu mehnat, ro‘zg‘or va turar joy predmetlari edi. So‘ngra ariqlar, 
to‘g‘onlar, binolar, inshootlar va inson faoliyatining shunga o‘xshash natijalari paydo bo‘ldi. 
Endilikda, uchinchi ming yillikda inson butun sayyora bo‘ylab joylashib, o‘zining 
o‘zgartiruvchi imkoniyatlarini ko‘p karra ko‘paytirib, tabiatda ilgari hech qachon mavjud 
bo‘lmagan yangi narsalar va hodisalarning katta bir dunyosini yaratdi. U izchil ish ko‘rib, 
shaharlar va aholi yashaydigan joylar, sanoat korxonalari va texnik qurilmalar, yo‘llar, 
mashinalar, aerodromlar va shu kabilardan iborat infratuzilma tarmog‘ini yaratib, Erning tabiiy 
shakl-shamoyilini tanib bo‘lmaydigan darajada o‘zgartirdi. Bularning barchasi ham jonsiz 
tabiatdir, ammo inson tomonidan yaratilgani bois, u tabiiy emas, balki sun’iy xususiyat kasb 
etadi. SHu bois u tadrijiy rivojlanadigan, insonning xohish-istagi va aralashuvidan qat’iy nazar 
mavjud bo‘lgan «birinchi» tabiatdan farqli o‘laroq, «ikkinchi tabiat» sifatida talqin qilinadi.
«Ikkilamchi tabiat». Inson yaratgan narsalar borlig‘i ko‘p jihatdan insonning o‘z 
borlig‘i bilan bog‘lanadi, zero u bunyod etgan «ikkilamchi tabiat» avvalo uning turli-tuman 
ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. SHu sababli «ikkilamchi tabiat»ning aksariyat 
predmetlari borlig‘i odamzot borlig‘i kabi o‘tkinchidir. Umuminsoniy ahamiyat kasb etadigan 
muhim asarlar, odamlarning ko‘plab avlodlari uchun qimmatli bo‘lgan moddiy madaniyat 
mahsullarigina o‘z borlig‘ini ma’lum darajada uzaytirish imkoniyatiga egadir.