Reja bu kitobda, maqolada, nizomda va hokazolada kòrib chiqilgan
Download 21.5 Kb. Pdf ko'rish
|
Taqdimot (9) (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Document Outline
|
Reja. Reja turlari Reja – bu kitobda, maqolada, nizomda va hokazolada kòrib chiqilgan masalalarning qisqartirilgan yozuvlarda òqishning eng ixcham shakli. Reja odatda muallif tomonidan materialni taqdim etish mantiqiyligini ochib beradi, ishlab chiqilayotgan adabiy yoki qonunchilik manbasining mazmunini yaxshiroq yònaltirishga yordam beradi. Reja – bu biror ishni tartib va òz vaqtida bajarish uchun oldindan belgilab olingan aniq yoki taxminiy mòljal. Rejalarning bir necha turlari mavjud: savol, nom, tezis, reja – asosiy sxema. Savol Rejasi. Matnga savollar shaklida yoziladi; matnning har bir axborot markazi bitta savolga mos keladi. Tezis Rejasi. Fe’l tuzilishining tezislaridan reja (masalan: Kòpgina hayvonlar va qushlar biz eshitmaydigan tovushlarni ishlatishadi). Tezis – bu paragrafning qisqacha tuzilgan asosiy qoidasi, ma’ruza matni va hokazolar. Tezislar odatda paragrafning axborot markaziga tòg’ri keladi. Tezislar ikkinchi darajali va orginaldir. Ikkilamchi tezislar qaysidir manbaga asosiy ma'lumotlarini ( masalan, darslik, ilmiy maqola yoki monografiya) ajratib kòrsatish uchun ishlatiladi. Asl tezislar seminar, konferensiyalarda bòlajak taqdimot uchun asosiy matn sifatida yoziladi. Nom Rejasi – nominativ tizimning tezislaridan reja ( masalan, Hayvonlar va qushlarning eshitilmaydigan tovushlaridan foydalanish). Reja – mos yozuvlar sxemasi tayanchlardan iborat – eng katta yukni kòtaradigan sòzlar va jumlalar bòlaklari. Matnning kengaytirilgan va siqilgan rejasi nima? Dissertatsiyalar, tezislar va turli tadqiqotlar uchun batafsil mazmun rejasi tuziladi. Batafsil reja matnni kompozitsion bloklarga bòlish orqali amalga oshiriladi: kirish, asosiy qism va xulosa. Batafsil reja fikr mantig'ining rivojlanishini rasmiy ravishda ifodalaydi. Kirish – bu tadqiqot muammosini shakllantirish, nutq mavzusi, tadqiqot vazifasi haqida òquvchi uchun zarur bòlgan dastlabki ma'lumotlarni taqdim etadi. Asosiy qism – ishning asosiy qoidalarini ochib berish, tafsilotlash, isbotlashga bag'ishlangan. Birinchidan, umumiy kòrinishdagi ma'lumotlar, sòngra yangi ma'lumotlar beriladi. Tadqiqot natijalari haqida ma'lumot beradi va tushuntiradi. Xulosa – bu ishning asosiy kontseptual mazmuning qisqacha mazmuni, shuningdek, asosiy xulosalarning qisqacha tavsifi. Fe’l – Sòz Turkumi Shaxs yoki narsalarning harakat – holatini bildiradigan sòz turkumi fe’l deyiladi. Fe’l nima qilmoq? Nima bòlmoq? Sòroqlariga javob beradi. Fe’l nimani atab kelishiga kòra harakat va holat fe'llariga bòlinadi. Holat fe'llari – shaxslarning ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan ikkinchi holatga òtish jarayonini ifodalovchi fe'llardir. Ish – harakat bajaruvchisining harakat – holat jarayonida qay darajada ishtirok etishini ifodalovchi fe’l shakllari, ya’ni ish – harakat bilan uning bajaruvchisi òrtasidagi munosabatni ifodaluvchi fe’l shakllari fe’l nisbatlari deb ataladi. Aniq nisbat – bajaruvchisi aniq bòlgan harakat yoki holatni bildirgan fe’l shakli. Òzlik nisbat – fe’lga - (i)n, - (i)l, qòshimchalarini qòshish orqali hosil qilinadi va bajaruvchining òzi ustida amalga oshadigan harakat yoki holatni ifodalaydigan fe’l shakli. Orttirma nisbat – bajaruvchining ta’siri bilan boshqa shaxs yoki narsa tomonidan bajarilgan harakat yoki holatni bildiruvchi fe’l shakllari. Majhul nisbat – bajaruvchisi noma’lum bòlgan harakat yoki holatni ifodalovchi fe’l shakli. Birgalik nisbat – fe’lga – sh, - ish qòshimchasini qòshish bilan hosil qilinadi va birdan ortiq bajaruvchi tomonidan birgalikda bajariladigan harakat yoki holatni ifodalaydigan fe’l shakli. Fe’lda uch zamon bor. Bular: Òtgan zamon: nutq paytidan oldin bajarilgan yoki bajarilmagan ish – harakatni bildiradigan fe’l shakli. Hozirgi zamon: nutq paytining òzida yuz berayotgan yoki yuz bermayotgan harakat – holatni bildiradigan fe’l shakli. Kelasi zamon: nutq paytidan keyin yuz beradigan yoki yuz bermaydigan harakat – holatni bildiradigan fe’l shakli Fe’l Zamonlari Fe’l Mayllari Fe’l mayllari uchga bòlinadi. Bular: Xabar (ijro) mayli – harakat va holatning bajarilishi yoki bajarilmasligi haqidagi xabar, darakni bildiruvchi fe’l shakli. Xabar maylining maxsus qòshimchasi yòq. Buyruq – istak mayli – harakat va holatni najarish yoki bajarmaslikhaqidagi buyruq, istak iltimos, maslahat ma’nolarini bildirgan fe’l shakli.Qòshimchalari: - ay, -y, -yin,- ayin: aytay , òqiy, òqiyin, aytayin; -gin, -kin,-qin: aytgin, ekkin, boqqin; -ing, - ng, -sin: òqing, ayting, aytsin; - aylik, -ylik, - inglar, -nglar, -sinlar: aytaylik, òqiylik, aytinglar, yozinglar, aytsinlar. Shart mayli – boshqa bir harakat va holatning bajarilishi yoki bajarilmasligi uchun shart bòlgan harakat va holatni, shuningdek, istak – xohishni bildirgan fe’l shakli. Shart mayli qòshimchasi: -sa: - òqisa. Document Outline
Download 21.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|