Reja: Buxgalteriya hisobining asosiy maqsadi

---

Mavzu:Buxgalteriya hisobining asosiy maqsadi, vazifalari va
funktsiyalari.
Reja:
1.Buxgalteriya hisobining asosiy maqsadi
2.Buxgalteriya funktsiyalari
3.Buxgalteriya vazifalari
O'zbekiston Respublikasida davlat mustaqilligi qolga kiritilgandan
buyon buxgalteriya hisobi tizimini bozor iqtisodiyoti va moliyaviy
hisobotlarning xalqaro standartlari talablariga muvofiqlashtirish
maqsadida bosqichma-bosqich isloh qilinmoqda. Buxgalteriya
hisobini isloh qilish bozor iqtisodiyoti tizimi tamoyillari boyicha
otkaziladigan iqtisodiy islohotlarning asosiy elementlaridan biri
hisoblanadi. Bozor iqtisodi sharoitida buxgalteriya hisobi faqat
hisob-kitob va statistik vazifalarni bajaribgina qolmay manfaatdor
tomonlar obyektiv va asoslangan qaror qabul qila olishi uchun
xojalikni boshqaruvchi subyektning faoliyati haqida axborot oluvchi,
ularni qayta ishlab beruvchi sohaga aylanadi.

---

Hozirgi zamon iqtisodiy sharoitida buxgalteriya hisobining roli
o‘zgardi. Agar avvallari hisobning maqsadi nazorat qilish
vazifasidan iborat bo‘lgan bo‘lsa, endilikda xalqaro milliy
standartlarga ko‘ra, buxgalteriya hisobi va uning asosida tuzilgan
moliyaviy hisobotning maqsadi undan foydalanuvchilarga to‘liq va
ishonchli ma’lumot taqdim etishdir. Buxgalteriya ma’lumotlaridan
foydalanuvchilarni uchta guruhga bo‘lish mumkin.
1. Tashkilot ma’muriyati direktorlar kengashi, yuqori boshqarmalar
xodimlari, menejerlar, bo‘linmalarning rahbarlari va mutaxassislari.
2. To‘g‘ridan to‘g‘ri moliyaviy qiziqish bilan ma’lumotlardan egri
foydalanuvchilar, bugungi va potensial investorlar, banklar, asosiy
mablag va ishlab chiqarish zaxiralari bilan ta’minlovchilar, boshqa
kreditorlar.
3. Ma’lumotlardan qisman moliyaviy qiziqish tufayli egri
foydalanuvchilar: soliq idoralari moliya muassasalari, O‘zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligining nazorat taftish boshqarmasi,
auditorlik firmalari, Davlat Statistika qo‘mitasi, mahalliy hokimiyat
idoralari va boshqa foydalanuvchilar.

---

Buxgalteriya hisobi tizimini huquqiy boshqarish
muomalada qatnashuvchilarning buxgalteriya hisobi
sohasida qonunchilik meyorlarida kozda tutilgan
huquq va majburiyatlari bolib talab majburiyat, ruxsat
etilgan huquq tarzidagi boshqaruv formasidir.
Buxgalteriya hisobi tizimidagi huquqiy boshqarish
tarkibiga huquq meyorlari, huquqiy munosabatlar,
yuridik javobgarlik kabi qator elementlar kiradi.
O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi
tizimlari uchun «Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonun
asosiy huquqiy baza hisoblanadi. Qonunda
buxgalteriya xizmati mutaxassislari soha bo‘yicha
korxonalar rahbarlarining huquq va majburiyatlari
buxgalteriya hisobi tizimining asosiy maqsadlari,
vazifalari va tamoyillari, buxgalteriya faoliyatini tashkil
qilish, asosiy yo‘nalishlari va hisobot tayyorlash kabilar
belgilab qo‘yilgan. Mavjud xalqaro amaliyot
buxgalteriya hisobini to‘rt darajali me’yoriy boshqarish
tizimini ko‘zda tutadi.

---

Birinchi daraja qonunchilik aktlari, masalan
«Buxgalteriya
hisobi haqida»gi qonun. Ikkinchi daraja asosiy
qoidalar yig‘indisi, ya’ni buxgalteriya standartlari. Bu
darajada buxgalteriya hisobi bilan bog‘liq
shaxslar bir xilda faoliyat yuritishlari uchun asosiy
buxgalteriya tushunchalari va tamoyillari (qoidalari)
belgilanadi. Dunyo amalliyotida hozircha 30 dan ortiq
standartlar belgilangan. Uchinchi daraja mamlakat
bo‘yicha turli muassasalardagi har xil tarmoqlarda
buxgalteriya hisobini yuritish borasida ishlab chiqilgan
turlicha uslubiy ko‘rsatma va tavsiyanomalar. To‘rtinchi
daraja hisob ishlarini olib boradigan korxonalarda
nashr etiladigan ichki ish hujjatlari va qo‘llaniladigan
hujjatlarni yuritish. Birinchi darajaga Respublikamizda
1996-yil 30-yanvarda qabul qilingan «Buxgalteriya
hisobi haqida»gi qonun mansub bo‘lishi mumkin.

---

Ikkinchi darajaga hozircha ishlab chiqilayotgan buxgalteriya
standartlarini kiritishimiz mumkin. Hozirgi paytda buxgalteriya
hisobi milliy standarti (BHMS) tasdiqlangan. Uchinchi
darajaga O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va
tarmoqning o‘ziga xos xususiyatlariga muvofiq hisob
standartlarini aniqlashtiruvchi boshqa idoralarining uslubiy
tavsiyalari (ko‘rsatmalari) instruktsiyalar sharhlarini kiritsa
bo‘ladi. Tortinchi daraja har bitta korxonada mavjud.
Korxonaning
o‘z ishchi hujjatlari buxgalteriya hisobini tashkil qilish
xususiyatlarini va uni yuritishni belgilaydi. Buxgalteriya hisobi
yig‘im (tushum) tizimini tartibga solish mumkin; ro‘yxatdan
o‘tkazish va pul shaklidagi ma’lumotlarni
umumlashtirish xo‘jaliklar operatsiyalarida tashkilotlarning
majburiyatlarini va ularning yaxlit, uzluksiz, hujjatli hisob
olib borishlarini aks ettiradi.

---

Buxgalteriya hisobi eng muhim mexanizmdir. Buxgalteriya hisobi
ma'lumotlari - birlamchi va asosiy - korxonada umumiy va nazoratni
amalga oshirishning boshlang'ich nuqtasidir.
Buxgalteriya hisobi bir qator funktsiyalarga ega. Buxgalteriya hisobi
funktsiyalari sizga birlamchi ma'lumotlarni kiritishni to'liq amalga oshirish,
mulkni nazorat qilish va xavfsizligini ta'minlash, kompaniyadagi "oq"
buxgalteriya hisobining umumiy rasmini tahlil qilish va aniqlash imkonini
beradi.Eng muhimlari orasida buxgalteriya funktsiyalari o'z ichiga oladi:
nazorat qilish;
mulk xavfsizligini ta'minlash;
axborot;
fikr-mulohaza;
analitik.
Ro'yxatdagi funktsiyalarning har biri batafsilroq ko'rib chiqishga loyiqdir.
Buxgalteriya hisobining eng muhim funktsiyalari nazoratdir. Korxonada
kassa, ombor, asbob-uskunalar, ish haqi va hokazolarda kuniga ko'plab
turli operatsiyalarni bajarish mumkin. Ushbu operatsiyalarning barchasi
nazoratni talab qiladi.

---

Buxgalteriya hisobi ma'lumotlariga ko'ra, biz aniq bilib
olamiz, masalan, kompaniya hududiga qancha mashinalar
kelgan va qanchasi yo'lda, asosiy vositalardan foydalanishni
nazorat qilish, amortizatsiya nima ekanligini ishonchli
aniqlash mumkin. asosiy vositalarning amortizatsiyasi va bir
qator boshqa ma'lumotlar.
Nazorat operatsiyadan oldin, amalga oshirish jarayonida -
hujjatlarning bosma shakllarini tayyorlash bilan, keyin esa -
birlamchi hujjatlarni tekshirish va ularni tegishli dasturiy
ta'minot tizimlarining natijaviy ma'lumotlari bilan solishtirish
orqali amalga oshiriladi.
Mulk xavfsizligini ta'minlash funktsiyasi
Bundan tashqari, buxgalteriya hisobining funktsiyalariga
mulkning saqlanishini ta'minlash kiradi. Omborda boshqa
sabablarga ko'ra mol-mulkning o'g'irlanishi yoki yo'qolishi
sodir bo'lganligini bilib olishingiz mumkin.

---

Shuningdek, barcha mulkning hujjatlashtirilganligini va tizim
buxgalteriyasida to'g'ri aks ettirilganligini tekshirishingiz
mumkin.
Mulkning xavfsizligi deganda tovarlar yoki maxsus
maqsadlardagi buyumlar, yoqilg'i va boshqa mol-mulk
saqlanadigan omborlar kiradi. Inventarizatsiya jarayoni
ko'pincha juda murakkab va ko'pincha kompyuter
texnologiyalaridan foydalanishni talab qiladi.
Buxgalteriya hisobi funktsiyasi axborot funktsiyasini ham o'z
ichiga oladi. Uning vazifasi yakuniy foydalanuvchilarga
moliyaviy-xo'jalik korxonasining holati to'g'risida to'liq,
ishonchli va ob'ektiv ma'lumotlarni taqdim etishni
ta'minlashdan iborat.

---

Buxgalteriya hisobi ma'lumotlarini qabul qiluvchi manfaatdor
foydalanuvchilar talab qiladi. Ular hokimiyat, xaridor,
pudratchi, yetkazib beruvchi, boshqaruvchi kompaniyalar
bo'lishi mumkin.
Kompaniya ichidagi nazoratdan tashqari, buxgalteriya hisobi
tashqi auditorlik organlarini kompaniya faoliyati to'g'risida
xabardor qilish imkonini beradi. Uchinchi tomon asosan
buxgalteriya ma'lumotlarini tekshiradi, shuning uchun aniq
buxgalteriya hisobi muhim ahamiyatga ega.
Buxgalteriya hisobi funktsiyalari, shuningdek, qayta aloqa
funktsiyasini ham o'z ichiga oladi. Zamonaviy sharoitda keng
darajadagi avtomatlashtirishga ega kompaniyani qayta
aloqasiz boshqarishni tasavvur qilib bo'lmaydi.

---

Bir tomondan, buxgalteriya hisobi xo'jalik operatsiyalari bo'yicha
birlamchi ma'lumotlarning "iste'molchisi" hisoblanadi. U ularni
to'playdi, saralaydi, to'playdi, qayta ishlaydi, tahlil qiladi va
umumlashtiradi.
Shu bilan birga, buxgalteriya hisobi yangi tahliliy ma'lumotlarni
yaratadi, keyinchalik ular kompaniyaga taqdim etiladi.
Ushbu ma'lumotlarning aylanishi butun korxona bo'ylab doimiy
ravishda sodir bo'ladi.
Analitik hisob funksiyasi
Oxirgi funktsiya analitikdir. Buxgalteriya hisobi yordamida siz
murakkab kiruvchi ma'lumotlarni o'tkazishingiz mumkin.
Siz balans yoki aktivlar hisoboti kabi hisobotlarni yaratishingiz
mumkin. Ushbu hisobotlarga asoslanib, siz kerakli tahlillarni
o'tkazishingiz va nomuvofiqliklarni aniqlashingiz va keyin ularning
sabablarini bilib olishingiz mumkin.
Shunday qilib, buxgalteriya funktsiyalari bo'limlar va umuman
kompaniya faoliyatiga bevosita ta'sir qiladi. Buxgalteriya hisobi
funktsiyalari ushbu ma'lumotlarning ishonchliligi, o'ziga xosligi,
dolzarbligi nuqtai nazaridan juda talab qilinadi.

---

Boshqarish tizimida buxgalteriya hisobi bir qator
funktsiyalarni bajaradi, ularning asosiylari: nazorat qilish,
mulk xavfsizligini ta'minlash, axborot, fikr-mulohaza, tahliliy.
1. Buxgalteriya hisobining nazorat funksiyasi
Nazorat jarayoni standartlarni belgilash, haqiqiy erishilgan
natijalarni o'lchash va agar erishilgan natijalar belgilangan
standartlardan sezilarli darajada farq qilsa, tuzatishlar
kiritishdan iborat. Buxgalteriya hisobi korxona
mablag'larining butun aylanishini, ularning shakllanish
manbalarini va xo'jalik jarayonlarini aks ettiradi. Yuqori sifatli
buxgalteriya hisobi ma'lumotlari ishlab chiqarishning turli
bosqichlarida nazoratni amalga oshirish, agar kerak bo'lsa,
korxona va uning bo'linmalari faoliyatini har tomonlama
batafsil nazorat qilish, uni tahlil qilish va ushbu ma'lumotlar
asosida tayyorlash, asoslash va moslashtirish imkonini
beradi. boshqaruvning turli darajalarida boshqaruv qarorlari.

---

Qayta aloqa funksiyasi
Buxgalteriya hisobi qayta aloqa funktsiyasini bajaradi, ularsiz
boshqaruv tizimining ishlashini tasavvur qilib bo'lmaydi,
ayniqsa keng tarqalgan avtomatlashtirishga yo'naltirilgan.
Ko'rsatkichlarning haqiqiy qiymatlarini aks ettiruvchi
buxgalteriya hisobi ma'lumotlaridan foydalangan holda, ular
maqsadli ko'rsatkichlar, standartlar, me'yorlar va me'yorlar,
smetalarning bajarilishini, barcha turdagi resurslardan
tejamkor foydalanishga rioya etilishini nazorat qiladilar, turli
kamchiliklarni aniqlaydilar, ishlab chiqarishni aniqlaydilar.
zahiralari va ularni safarbar qilish va foydalanish darajasi.
Buxgalteriya tizimi har qanday darajadagi fikr-mulohazalarni
boshqarishni ta'minlaydi. Boshqa hech qanday tizim bu
vazifani bajara olmaydi.

---

Buxgalteriya vazifalari
Korxonaning mulki, o'z kapitali, majburiyatlari va u tomonidan amalga
oshirilgan xo'jalik operatsiyalari buxgalteriya hisobida aks ettirilishi kerak.
Xo'jalik operatsiyalari ular amalga oshirilgan hisobot davridagi buxgalteriya
hisoblarida aks ettirilishi kerak.
Buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
mulk, mulkiy huquq va majburiyatlar ustidan nazoratni ta'minlash;
mulkdorlar, investorlar, kreditorlar, davlat organlari va boshqa
foydalanuvchilar tomonidan talab qilinadigan moliyaviy va soliq hisobotlarini
tuzish uchun buxgalteriya hisobi bo'yicha to'liq va ishonchli ma'lumotlarni
shakllantirish;
korxona ma'muriyatini xo'jalik resurslaridan amaldagi normativ hujjatlar,
belgilangan smeta va me'yorlarga muvofiq foydalanish ustidan nazorat qilish,
shuningdek, xo'jalik va moliyaviy faoliyatni samarali boshqarish imkonini
beruvchi ma'lumotlar bilan ta'minlash;
xo'jalik va moliyaviy faoliyatdagi salbiy hodisalarning o'z vaqtida oldini olish;
xo‘jalik ichidagi zaxiralarni aniqlash, ularni safarbar etish va samarali
foydalanish;
aniqlangan zahiralardan amalda foydalanishni baholash.