Reja: Byudjet

5.Byudjet hisobini horijiy mamlakatlarda yuritish amaliyoti.

Mamlakatlarning davlat tuzilishining turli tumanligi byudjet tuzilmalarining turi va modellari turli bo’lishining bosh omili hisoblanadi.Masalan tarihanshakllangan monarhiya tizimida byudjet yagona hazina jamgarmasidan iborat bo’lgan,uning shakllanishi yoki ishlatilishi yakka tartibda hal qilingan.Shu ma’noda byudjet tizimlarining rivojlanishi davomida uch turdagi modellar mavjudligi aniqlangan.
Davlat tuzilishida Markaz va mintaqalarning tuzilishiga qarab barcha davlatlarni unitary va federal turlariga tacniflasrdahi mumkin.Unitar davlatlarda byudjet tizimi ikki bo’g’indan yani davlat byudjeti va ko’p sonli mahalliy byudjetlardan iborat.Federal tuzilishga ega bo’lgan mamlakatlardada davlat tuzilishi ikki shaklda bo’lishi mumkin-federasiya va konfederasiya.Shunga mos ravishda davlatning byudjet qonunchiligi uch pog’onadan iborat bo’ladi.Ayrim olimlar mamlakatlarda ham uch pog’onali byudjetlar amal qilishini ta’kidlashadi.
Unitar davlatlar tarkibiga O’zbekiston, Qozogiston, Yaponiya, Shedsiya, Fransiya va boshqalarni misol qilib ko’rsatish mumkin.
Federativ mamlakatlarning byudjet tizimi uchta pog’onadan iborat bo’ladi-davlat byudjeti(federal byudjet yoki markaziy hukumat byudjeti),federasiya a’zosi byudjeti va mahalliy byudjetlar.ushbu shaklda byudjet tizimiga ega bo’gan davlatlarga Rossiya,AQSH,Kanada,Meksika va boshqalar kiradi.
Xuddi shu tamoyil boshqa federal davlatlarda byudjet tizimlari qurilgan va. Zamonaviy sharoitda hokimiyat va nazorat qilish markazlashtirish tendentsiyasi, hukumat asosiy vazifasi hal siyosati shakllantirishda federatsiya a'zolarining roli sezilarli darajada kamayadi. Qachon bir federal byudjet tizimi, bir unitar kabi, har bir individual birligi, mustaqil faoliyat ko'rsatmoqda. etakchi roli markaziy hukumat uchun moliyaviy asos hisoblanadi federal byudjeti, tegishli.
Zamonaviy xorijiy mamlakatlarni federal byudjeti quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi:

• 
  milliy daromadni qayta taqsimlash;
  
• 
  davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solish va rag'batlantirish;
  
• 
  ijtimoiy siyosatni moliyaviy qo'llab-quvvatlash;
  
• 
  Davlat shakllanishi ustidan nazorat qilish va pul mablag'larini markazlashgan jamgarmasidan foydalanish.
  

XX asrning ikkinchi yarmida xorijiy mamlakatlarda milliy daromadni katta ulushini milliylashtirish ro'y berdi. Ayni paytda, moliyaviy tizimlar orqali, milliy daromad 60% gacha , federal byudjet tomonidan esa 40% gacha qayta taqsimlanishi amalga oshirilmoqda.
AQSh hukumati byudjeti -AQSh Federal byudjeti tegishli hisobot davrining daromad va xarajatlar rejasida bo'lgan - - 1 oktabr va keyingi yilning, yilning 31 sentyabrini yz ichiga oladi. Federal byudjet mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining ustuvor yo'nalishlarini aks ettiradi va prezidentning byudjet rejasi asosida rasmiylashtiriladi.
AQSh federal byudjetiga keladigan to'g'ri soliqlar daromadi bilvosita soliqlar daromadlariga nisbatan ancha yuqori.
Federal daromadning asosiy manbai – bu ijtimoiy sug'urta fondiga ish haqi byudjet daromadlari va ajratmalarining 50% daromad solig'i, shtatlarda esa byudjet aktsiz va savdo solig'i (36%) va ijtimoiy xavfsizlik soliq (27%) tomonidan to'ldiriladi.