Reja: Dielektirik materiallar haqida umumiy malumotlar

Sintetik dielektrik nima?
Xlorli uglerod asosida ishlab chiqarilganligi sababli, bugungi kunda deyarli barcha joylarda yuqori toksiklik tufayli taqiqlangan. Silikon organik suyuqlikka asoslangan suyuq dielektr, xavfsiz va ekologik xavfsizdir. Ushbu turdagi metal zanglashga olib kelmaydi va past higroskopik xususiyatlarga ega. Suvli dielektrik tarkibida organoflorin birikmasi mavjud bo'lib, u o'zgarmaydiganligi, issiqlik xususiyatlari va oksidlanish stabilligi tufayli juda mashhur.
Va oxirgi turdagi o'simlik moylari. Ular zaif polar dielektriklar, shu jumladan zig'ir, kastor, tung va kenevir. Kastor yog'i juda qiziydi va qog'oz kondansatörlarda ishlatiladi. Qolgan yog'lar bug'lanishi mumkin. Ularda bug'lanish tabiiy bug'lanishdan emas, balki polimerizatsiya deb ataladigan kimyoviy reaksiyaga asoslanadi. Emallarda va bo'yoqlarda faol ishlatiladi.

Suyuq dielektrik dielektrik suyuq holatdagi material. Uning asosiy maqsadi oldini olish yoki tezda o'chirishdir elektr razryadlari. Dielektrik suyuqliklar sifatida ishlatiladi elektr izolyatorlari yilda yuqori kuchlanish ilovalar, masalan. transformatorlar, kondansatörler, yuqori kuchlanish kabellar va tarqatish moslamasi (ya'ni yuqori voltli elektr uzatish moslamalari ). Uning vazifasi ta'minlashdir elektr izolyatsiyasi, bostirish toj va boshq va a sifatida xizmat qilish sovutish suyuqligi.
Yaxshi suyuq dielektrik yuqori bo'lishi kerak dielektrik kuch, ishlatilgan qurilish materiallariga nisbatan yuqori issiqlik barqarorligi va inertligi, yonmaydigan va past toksiklik, yaxshi issiqlik uzatish xususiyatlari va arzonligi.
Suyuq dielektriklar o'z-o'zini davolash; qachon elektr buzilishi paydo bo'ladi, tushirish kanali suyuqlikda doimiy o'tkazuvchan iz qoldirmaydi.
Elektr xususiyatlariga erigan gazlar kuchli ta'sir ko'rsatadi (masalan.) kislorod yoki karbonat angidrid ), chang, tolalar va ayniqsa ion aralashmalari va namlik. Elektr zaryadsizlanishi dielektrikning ish faoliyatini yomonlashtiradigan aralashmalar hosil bo'lishiga olib kelishi mumkin.^[1]
Dielektrik suyuqliklarning ba'zi bir misollari transformator moyi, perfloroalkanlar va tozalangan suv.

O‘rta darajada xlorlangan pentaxlordifenil (sovtol) quyuq modda bo‘lgani sababli, suyultirish maqsadida unga xlorlangan suyuq uglevodorod qo‘shiladi. Kondensator moyini quyuq difenil bilan aralashtirib, hosil bo‘lgan suyuqlik qog‘ozli izolyasiyaga shimdirilsa, kondensatorning reaktiv quvvati ortadi hamda hajmi birmuncha kichrayadi.

Sovtol-10 ning tarkibi 90% pentaxlordifenil hamda 10% trixlorbenzoldan iborat bo‘lib, undan yuqori kuchlanishli transformatorlarni to‘latishda, shuningdek qattiq izolyasiyaga shimdiriluvchi sifatida foydalaniladi.

Geksol kimyoviy jihatdan barqaror suyuqlik bo‘lib, tarkibi 80% geksaxlorbutadiyen va 20% pentaxlordifenildan iborat. U harorat va cho‘g‘ ta’sirida chaqnash yoki alangalanish hususiyatiga ega emasligi bilan ajralib turadi va juda past haroratida ham qotmaydi. Geksol sifati yaxshi suyuq dielektrik hisoblanib, undan transformatorlarda izolyasiya sifatida foydalaniladi.

Ko‘rib o‘tilgan barcha difenillar zaxarli hisoblanganligi sababli, ular bilan ishlash mobaynida texnika xavfsizligi choralari ko‘rilishi lozim. Kremniy-organik (KO) suyuqlik zaxarli bo‘lmay, ekologik jihatdan xavfsiz bo‘lganligi sababli ular elektrotexnikada keng miqyosda qo‘llanilmoqda. KO suyuqliklar gigroskopik emas hamda yukori haroratga bardoshlidir. Bu suyuqliklarga poliorganosiloksan polietilsiloksan, polifenilsiloksan va boshqa suyuqliklar kiradi (10-jadval). Poliorganosiloksan (161-123, 161-45 navli) impulsli transformator, radio va elektron apparatlarida qo‘llanilmoqda.


Ba’zi kremniy-organik suyuqliklarning fizik va kimyoviy xossalari.

Ko‘rsatkichlar	PMS-0	PMS-0	PES-3	FM-5	161-123	161-45
Zichlichgi, kg/m^3	942	974	960	944	1080	1145
Qotish harorat ^0S	-65	-60	-70	-110	-100	-90
Dinamik kovushokligi 10^-6m^2/s	10	60	15	16	18	55
r	2,6	2,6	2,4	2,8	5,4	5,8
tg	0,0002	0,0002	0,0003	0,002	0,02	0,0001
, Om∙m	2∙10^12	2∙10^12	10^11	10^11	5∙10^10	4∙10^10
Yem MV/m	14	18	18	14	-	-
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisiyenti, Vt/m^oS	0,0138	0,154	0,138	0,135	0,115	0,127

Qiymati juda kichik bo‘lishi bilan birga, yuqori darajali haroratga chidamligi sababli, uni 200Xlor-ftor-uglerodli va ftor-uglerodli suyuqlik molekulalarida vodorod atomi o‘rnini xlor va ftor atomlari qisman yoki to‘liq egallaydi. Ftor organik suyuqliklarda tg ^oS va undan haroratda ishlatish mumkin. Bu suyuqlikning sirt taranglik kuchi va qovushqoqligi nisbatan kichikdir. Ftor-organik suyuqlik uchuvchan bo‘lganligi sababli u bilan to‘latilgan elektr apparatini yaxshilab zichlash talab etiladi. Bu suyuq dielektrik yordamida chulg‘amlar va magnit o‘tkazgichlardan ajralib chiqqan issiqlik atrofga tez va yaxshi tarqaladi.

Elektrotexnika uskunalariga qo‘yiladigan ftor-organik suyuqligi (xladon) tok o‘tayotgan sim va chulg‘amdan ajralib chiqayotgan issiqlik ta’sirida bug‘lanib, issiqlikni yutadi, so‘ngra sovitgichda kondensasiyalanib, yana asosiy sistemaga suyuq holda qaytadi. Natijada uskuna bo‘shliqlarida katta bosim hosil bo‘lib, apparatning gaz muhitidagi elektr mustahkamligi ortadi. Havo tarkibidagi ftor-orgapnik suyuqlik bug‘lari portlash xavfini tug‘dirmaydi. Suyuq holatda bu dielektrik deyarli yonmaydi. Yuqori dielektrik singdiruvchanlikka ( _r=35-39) ega bunday qutbli sintetik suyuqliklarga misol qilib, nitrobenzol (N₅S₆-NO₂) etilengliol (NO-SN₂–SN₂-ON), sianoetilsaxaroza (S₃₈N₄₆N₈O₁₁) kabi suyuqliklarni keltirish mumkin. Elektr maydoni ta’siriga chidamli, o‘zida elektr quvvatini juda kam isrof etadigan sintetik uglevodorodli qutbsiz suyuqliklarga poliizobutilen, polibutilen va alkilbenzol misol bo‘la oladi. Agar kondensatorning qog‘oz izolyasiyasi poliizobutilenga shimdirilsa, kondensatorning zaryadlanish vaqti keskin ortadi.

Oqtol suyuqligining zichligi 860-875 kg/m³, alangalanish harorati 138-165 ^oS , dielektrik xosalari: _r =10= 2,2-2,3; tg ^-4-10^-3. Bu suyuqliklar asosida tayyorlangan qog‘ozli kondensatorning nisbatan xizmat muddati 1,8-2,3 barobar yuqoridir. Oktolnning vazelin bilan aralashmasi qog‘ozli kondensatorlarda qo‘llanilganda kondensatorning xizmat muddati boshqa shimdirilgan suqlikli kondensatorlarga nisbatan 20-40 barobar yuqori bo‘ladi.