Reja: Dunyo okeani va dengizlarning ekologik omillari. Dunyo okeani suvlari Dengiz o‘simlik va xayvonlari Tayanch iboralar

---

Dunyo okeani va dengizlarning ekologik omillari va ularda 
yashovchi organizmlar 
Reja: 
1. Dunyo okeani va dengizlarning ekologik omillari. 
2. Dunyo okeani suvlari 
3. 
Dengiz o‘simlik va xayvonlari 
Tayanch iboralar. Dunyo okeani va dengizlarning ekologik omillari Dunyo okeani 
suvlari Dengiz o‘simlik va xayvonlari Dunyo okeanining organizmlari Dunyo okeanining 
biologik tuzilishi qonunlari 
Dunyo okeani asosan 4 ta: Atlantik, SHimoliy muz, Tinch va Hind okeanlaridan tashkil 
topgan. Dunyo okeanining chet qismlari ayrpm dengizlar: Boltiq, Barens, Karsk, Ok, 
SHarqiy-Sibir, YApon va boshqalar bilan chegaralangan. Ayrim dengizlar (Qora, Azov, 
Qizil. Kaspiy, O‘rta) kuruklik bilan o‘ralgan ѐki kichik suv yo‘llari orqali Dunyo okeani 
bilan bog‘langandirlar. 
Dunyo okeanining 
o‘rtacha chuqurligi 3760 m, maksimal chuqurligi 11022-11024 m 
(Marian chuqur
ligi). Dunyo okeanining suvlari o‘zgarishining chetlari bilan qit’alarning 
yassi tog‘dariga tegib astasekin chuqurlashib (200-500 metrgacha) boradi, keyinchalik 
kit’a ѐki kontinental kiyaliklar birdan chuqurlashib (3-4 ming m) okean lojasiga o‘tadi. 
Okean va dengizlarning bental qismi tubani i zonalardan tashkil topadi. 
Dunyo dengizlari-biosferani meyorlashtiruvchi eng muhim manbalaridan biri, 
shuningdek, ularda juda katta biologik va mineral boyliklar zahiralari mavjuddir. Dengiz 
va dar
ѐѐlardagi suvning umumiy hajmi 1362200 ming km
3
. Dengizning atmosfYer a 
bilan o‘zaro ta’siri Yer dagi ob-xavo sharoiti va iqlimning shakllanishiga katta ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Dengiz suvi turli minYer al moddalarga boy chuchuk suv olish manbai sifatida xizmat 
qiladi. Dunyo dengizi-juda katta miqdordagi osh tuzi zahira
siga ega bo‘lib, unda 180 
mingga yaqin organizm turlari kichik baktYer iyadan tortib, yirik kitlargacha panox 
topgan. Dengizda yashovchilarning biomassasi tadqiqotchilarning ma’lumotiga ko‘ra 60 
milliard tonna (quruqlikda yashovchilarning umumiy biomassasi taxminan 10 milliard 
tonna). Bugungi kunda inson oziq-ovqatidagi oqsillarning 10% yaqini dengizlardan 
olinadi. Ko‘pgina mamlakat axolisi uchun dengiz mahsulotlari asosiy taom hisoblanadi. 
Insoniyat
ning bu “go‘sha” si “jaxon” “axlatxona”siga aylanib bormoqda. CHunki 
ummonga inson faoliyati oqibatida to‘planadigan chiqindilar tashlanmoqda. Kimѐviy 
sintez sanoati paydo bo‘lgunga qadar bu “tabiiy axlatxona”ga nima tashlansa, ularning 
barchasi biologik s
iklga qo‘shilib, tarqab ketardi. Biroq insonning turli sun’iy moddalar 
ishlatishi tufayli, dengiz tabiiy muxitining buzilishi jarayoni, ifloslanishi va zaharlanishi 
toboro ortib bormoqda. 
Dunyodagi dengizlarning ifloslanishi ko‘plab mamlakatlar neft mahsulotlarini dengiz 
orqali tashishni keng yo‘lga qo‘yishi bilan ham bog‘liqdir. Suvning neft va 
uning mahsulot
lari bilan ifloslanishi xayvonot va o‘simlik dunyosi uchun juda xatarlidir. 
Neft, mazut bilan qoplangan Atlantika okeani, O‘rta Yer dengizi, Fors ko‘rfazi va boshqa 
dengizlarda o‘n va hatto yuz minglab qushlar xalok bo‘ladi. To‘g‘ri, odamlar ularga 

---

ѐrdam bYer ishib, yuzlab qushlarni qutqarishga muvofiq bo‘lishadi, ammo minglab 
jonzotlar qirilib ketadi. 
Ilgarigi vaqtlarda iflos suvlar dengizga quyilsa, u dengiz muxitida Yer ib tozalanadi, 
degan tushuncha mavjud edi. Xaqiqatan, dengiz iflos suvlarni tozalash qobiliyatiga ega. 
Bu jarayonda dengiz organizmlari, masalan, mallyuskalarning har xil turlari katta rol 
o‘ynaydi. Ammo dengizning o‘z-o‘zini tozalash qobiliyati ham cheksiz emas. 
Dengizni ifloslantira
ѐtgan asosiy manba nimalardan iborat? Birinchidan, dengizga darѐ 
suvlari orqali sanoat va qishloq xo‘jaligi chiqindilari tashlanadi va shahar oqava suvlari 
quyiladi. Bu taxminan ifloslantiruvchilarning 40% tashkil etadi. 30% ifloslantiruvchilar 
dengiz transport vositalari ulushiga to‘g‘ri keladi. Bunda dizel ѐnilg‘isi chiqindilari, 
kemalarni yuvish, tozalash, ballistic quyilmalarni to‘kish va boshqalarni eslab o‘tish 
kifoyadir. Ayniqsa, neft va neft maxsultolari yuklangan tankYer larning xalokati, dengiz 
tubiga o‘rnatilgan neft quvurlari, suv osti atom kemasining ishdan chiqishi, dengizdan 
neft qazib olish katta zarar keltiradi. 
Hozirgi vaqtda Orol, Boltiq, Qora, YApon, Oq va boshqa dengizlarda juda murakkab 
ekologik xolat yuzaga kelgan. Bugungi kunda dengizlardagi ekologik xolatlarni 
yaxshilashning bir necha yo‘llari ma’lum: dengiz qirg‘oqlarida chiqindisiz ishlab 
chiqarishni tashkil etish, zaruriy miqdorda tozalash inshootlarini qurish, antropogen 
ta’sirlarni kamaytirish va boshqalar. 
Dunyo dengizlarining qirg‘oqlariga yaqin joylashgan sanoat ishlab chiqarish chiqindilari 
va unga quyiladigan dar
ѐlar suvi bilan ifloslanishi ahvolni yanada qiyinlashtiradi. Ba’zi 
taraqqiy etgan mamlakatlar Dunyo dengizlarining tubiga atom ishlab 
chiqarishidan hosil 
bo‘lgan faolligi yuqori chiqindilarni ko‘madilar (AQSH, Angliya, GYer 
maniya). Xolbuki, dengiz tubidagi chuqurliklar ham seysmik jihatdan ishonchli emas, u 
joylarda konteynYer larning chirish-buzilishi ham extimoldan xoli emas. 
Nitsedagi Biologik markaz ma’lumotlariga ko‘ra, Atlantika okeanidan tutilgan 
baliqlardagiga qaraganda, O‘rta Yer dengizi baliqlarida simob miqdori uch marta ko‘p 
ekan. Jaxon Sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumoti bo‘yicha O‘rta Yer dengiziga har yili 
12 million tonna organiq chiqindilar tashlanadi, u oqar suvlari orqali har yili 1 million 
tonna rux, 2,5 ming tonna turli radioaktiv moddalar bilan ifloslanadi.shuning uchun bu 
dengizning qator qirg‘oqlarida cho‘milish man etilgan va u Yer dagi hududlardan 
tutilgan baliqlar iste’mol uchun yaroqsizdir. 
Tokio, Jakarta ko‘rfazlari, YAvan dengizlarining taqdirlari ham achinarli xolatdadir. U Yer 
larda o‘simlik va xayvonot olamidan asar ham qolmagan. Dunyo miqѐsida darѐ, ko‘llar 
va suv havzalarining iflosla
nishiga ko‘plab misollar keltirish mumkin.