Reja: Elektr energiyasi haqida

O'zbekistonda elektr energiyasining rivojlanish tarixi
Reja:

1. 
   Elektr energiyasi haqida
   
2. 
   O’zbekistonning energetika bozori haqida umumiy ma’lumot.
   
3. 
   Energetikaning joriy holati va rivojlanish istiqbollari
   

Elektr energiyasi lotincha "electricus" so'zidan (qadimgi yunoncha "ἤλεκτρον") olingan bo'lib, zaryadlangan erkin elektron zarralarining o'zaro ta'siri va tartibli harakati natijasida yuzaga keladigan hodisalar majmui hisoblanadi.

Ushbu atamani ilk bor ilmiy adabiyotga ingliz tabiatshunosi Uilyam Xilbert 1600-yilda yozilgan "Magnit, magnit jismlar va yirik magnit — yer to'g'risida" asarida kiritgan.
Risolada magnit kompasining ish xususiyatini batafsil tushuntiradi va magnitlangan jismlar ustida o'tkazgan o'zining ba'zi tajribalarni tasvirlaydi. Muallif asarida tabiatdagi boshqa moddalar ham elektrlashtirilish, ya'ni ma'lum bir darajada magnit maydoni hosil qilish xususiyatiga ega ekanligini aniqlaydi.
Qadimgi ajdodlarimiz elektr baliqlarining xususiyatlari haqida bilishar edi...
Miloddan avvalgi 2750-yillarga oid qadimgi Misr yozuvlarida bunday xususiyatga ega baliqlar "Nil momoqaldiroqlari" deb nomlangan va afsonalarga ko'ra ular "baliqlarning himoyachilari" sifatida ta'riflangan.
Yana ming yillardan so'ng "Ko'rinmas nur bilan kuydiruvchi" baliqlar haqida qadimgi yunon, Rim va Arab tabiatshunoslari, tabibu hakimlari o'z yodnomalarida bitiklar yozib qoldirishgan.
Masalan, Pliniy oqsoqol va Skribonius larg elektr balig'ining xususiyatlari, elektr nurlari natijasida hosil bo'lgan elektr zaryadlarining falajlovchi ta'siri borligi va bunday zaryadlar o'tkazuvchan jismlar bo'ylab harakatlanishi mumkinligini qayd etishgan.
Ba'zi tabiblar tomonidan bosh og'rig'i kabi kasalliklarga duchor bo'lgan bemorlarni davolash umidida elektr baliqlarini ushlash muolajalari buyurilgani haqida ma'lumotlar mavjud.
O'rtayer dengizida mavjud bo'lgan qadimgi madaniyatlar ba'zi narsalarni, masalan, qahrabo daraxtining qurigan shoxlarni mushuk mo'ynasiga ishlaqab, so'ng yengilroq narsalarni tortib olish mumkinligini bilishgan...
Miletlik Fales miloddan avvalgi 600-yillarda statik elektr energiyasini o'z kuzatuvlarida qayd etib borgan. Ayrim jismlar bir-biriga ishlaqanishi oqibatida ma'lum muddat magnitlik xususiyatiga ega bo'lsa, ayrim "magnetit" deb atalgan yerosti ko'mirlari hech qanday ishlov berilmasa ham ayrim jismlarni o'ziga yopishtirib olishini o'rgangan.
Tabiatshunos magnitlanish — elektrlanish hodisasi bilan umumiy negizga ega ekanligini bilmagan.
Shunday qilib, 1600-yilda Uilyam Xilbert elektr atamasini o'zining asarida "Amber", ya'ni yunon tilida ἤλεκτρον: "elektron" — "qahrabo" deb atab, uning xususiyatlarini yozganidan so'ng bu tabiat ne'mati ilmiy asarlarda tez-tez uchraydigan bo'ldi.
Uilyam Xilbertning XVII asr boshidagi ilk tajribalaridan so'ng "elektr" atamasi el orasida mashhur bo'lib, turli tajriba-sinovlar o'tkazish boshlandi.