Reja: Fizika fani uning mazmuni,boshqa fanlar va ekologiya bilan aloqasi. Fizik va biokimyoviy jarayonlarning uzviy bog‘liqligi

7 – rasm. Moddiy nuqta tezlik vektorining aylana bo‘ylab harakati

Moddiy nuqtaning M₁, M₂, M₃, M₄ holatlari 7 – rasmda A₁, A₂, A₃, A₄ tezlanish nuqtalarini belgilaydi.

Tezlanish – radiusli aylanaga urinma bo‘ylab yo‘nalgan.
Tezlanish qiymatini quyidagi ko‘rinishda ifoda qilish mumkin:
, (5.6)
bu yerda
.
Bu markazga intilma tezlanish bo‘lib, uni vektor shaklida quyidagicha keltiramiz:
, (5.7)

bilan vektorlari bir–biriga qarama–qarshi yo‘nalgan uchun minus ishorasi paydo bo‘ldi.
.
bu yerda – nuqtaning aylanma harakati traektoriyasiga perpendikulyar bo‘lgan va aylana markaziga yo‘nalgan birlik vektordir, – esa aylanaga urinma yo‘nalishda bo‘lgan birlik vektordir. Shuning uchun

.
Agar
, , (5.8)
bo‘lsa,

ga teng bo‘ladi.
Moddiy nuqta aylana bo‘ylab bir tekis harakat qilganda, tezlanish markazga tomon yo‘nalgan bo‘ladi, ya’ni traektoriyasiga perpendikulyar ravishda bo‘ladi.
Agar tezlik qiymati o‘zgara borsa,

bu ifodani differensiallasak, quyidagiga ega bo‘lamiz:

,
,
, (5.9)

Demak, tezlanish vektori , va birlik vektorlar tekisligida yotar ekan.

(5.9) – ifodadagi birinchi had quyidagiga teng bo‘ladi:

, (5.10)

Bu aylanaga urinma bo‘lgan vektor – tangensial tezlanish deb ataladi.

Ikkinchi had esa:
, (5.11)

normal tezlanish deb ataladi va u markazga qarab yo‘nalgan bo‘ladi.
Shunday qilib, umumiy holda – tezlanish tangensial va normal tezlanishlarning geometrik yig‘indisidan iborat bo‘ladi

, (5.12)