Reja: fondlar aylanishini tezlawtirish yonalishlari

Mutlaq ozod qilish korxonaning aylanma mablag’larga bo`lgan ehtiyojini kamaytirishni tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional foydalanishga oid turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar hisobiga amalga oshiriladi.
Nisbiy ozod qilish aylanma mablag’lari hajmining o`zgarishi hamda sotilgan mahsulot hajmining o`zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot yilida aylanma mablag’larga ehtiyojni, mahsulotni mazkur davr mobaynida sotish bo`yicha haqiqiy aylanish hamda o`tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) inobatga olgan holda hisoblash zarur. Ular o`rtasidagi farq ozod qilingan vositalar miqdorini beradi.
Bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida har bir korxonaning eng muhim vazifalaridan biri bo`lib moddiy resurslarni tejash hisoblanadi, moddiy resurslar ishlab chiqarish xarajatlarining katta qismini tashkil etib, ularning tejalishi foyda hajmiga bevosita ta`sir ko`rsatdi. Foyda – bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona o`z faoliyatini rivojlantirishiga asosiy manbai hisoblanadi.
Moddiy resurslarni tejash manbaalari va yo`llari bir-biridan farqlanadi. Tejash manbai deganda, nima hisobidan tejashga erishilgani tushuniladi. Tejash yo`llari deganda qanday usulda, qaysi tadbirlarni qo`llab tejashga erishilgani nazarda tutiladi. Har bir korxona moddiy resurslarni tejash zahiralariga ega bo`ladi. Zahira deganda topilgan yoki topilayotgan, lekin to`liq qo`llanilmagan moddiy resurslardan foydalanish imkoniyatlari tushuniladi. Aylanma mablag’lar aylanishini tezlashtirish nafaqat korxona uchun, balki butun xalq xo`jaligi uchun ham katta ahamiyat kasb etadi. U resurslarning nisbiy ozod qilinishi, ijtiomiy xarajatlarning kamaytirilishiga ko`maklashadi va iqtisodiy rejalashtirish sur`atini oshiradi.
Korxona aylanma mablag’laridan samarali foydalanish uch asosiy ko`rsatkichni tavsiflaydi: 1) aylanish koeffitsiyenti;
2) aylanma mablag’larning yuklanish koeffitsiyenti;
3) vositalarning bir marta aylanishi davomiyligi.
Aylanish koeffitsienti korxona aylanma mablag’larining ma`lum bir vaqt (yil, chorak) davomida amalga oshiruvchi aylanishini tavsiflaydi yoki aylanma 91 mablag’larning har 1 so`miga to`g’ri keluvchi sotilgan mahsulotlarni ko`rsatadi. U quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
Ka = Sm : qa Bunda:
Sm –sotilgan mahsulot hajmi, pul o`lchovida;
qa – aylanma mablag’larning o`rtacha qoldiq hajmi, pul o`lchovida
Aylanma mablag’larni yuklanish koeffitsienti aylanish koeffitsientiga teskari bo`lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so`m mahsulotga sarflangan aylanma mablag’larni tavsiflaydi hamda quyidagi formula asosida hisoblab topiladi:
Kyu = qa : Sm
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o`lchanadi hamda shu davrdagi kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
T = K : Ka