Reja: Geografik qobiqning ko’ndalang tabaqalanishining asosiy omillari

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1. Geografiya so’zining ma’nosini ayting? 
2. Geografiya fanlar tizimi haqida ma’lumot bering? 
3. . Tabiiy geografiya qaysi qobiqni o’rganadi? 
2-mavzu: Geografiya fanining rivojlanishini asosiy bosqichlari 
Reja: 
1. Ilk geografik bilim kurtaklarining paydo bo’lishi. Antik davrda 
geografiyaning 
rivojlanishi. Tabiiy 
geografik g’oyalarning 
Aristotelь, 
Eratosfen,Ptolemey, Strabon ishlarida rivojlantirilishi. 
2. Geografiya fanining o’rta asrlarda rivojlanishi. Mazkur davrda 
geografiya fanining SHarq mamlkatlarida rivojlanishi (Xorazmiy, Farg’oniy, 
Beruniy, Ibn Sino, Bobur va boshqalar). 
3. XIX asrda ilmiy geografiyaning rivojlanishi. Geografiya fanining 
hozirgi paytda rivojlanishi. 
4. Geografik qobiq, biosfera, geografik muhit ta’limotlarining yaratilishi.
5.O’zbekistonda tabiiy geografiya fanining rivojlanishi 
Mavzuning tayanch tushunchalari: antik davr, o’rta asrlar, buyuk geografik 
kashfiyotlar, ilmiy geografik ishlar bosqichi, yangi davr. 
 
Ilk geografik bilim kurtaklarining paydo bo’lishi. Antik davrda 
geografiyaning rivojlanishi. Tabiiy geografik g’oyalarning Aristotelь, Eratosfen, 
Ptolemey, Strabon ishlarida rivojlantirilishi. 
 

---

Umumiy Yer bilimi eng qadimgi fanlar qatoriga kiradi. Uning rivojlanishida 
quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin. 
Qadimgi yoki antik davr bosqichi. Fan insonning ongli faoliyati sifatida 
qadimgi Yunonistonda miloddan avvalgi IV - V asrda vujudga kelgan. Ushbu 
bosqichda geografik ahamiyatga ega bo’lgan ilmiy natijalar quyidagilardan iborat: 
- Gomer tomonidan miloddan avvalgi XII asrda Dunyo xaritasi tuzildi. 
Mazkur xaritada asosan O’rta dengiz atrofi tasvirlangan. SHimoliy Afrikadagi 
Liviya, Misr, G’arbiy Osiyoda Finikiya, Kichik Osiyo yarim oroli, O’rta dengizdagi 
Kipr, Krit, Sitsiliya orollari tasvirlangan. 
- Aristotelь tomonidan miloddan avval IV asrda Yerning sharsimonligi, Yerda 
issiqlik mintaqalarning mavjudligi isbotlandi. Dunyo xaritasi tuzildi. Uning 
xaritasida Gomer xaritasidagi joylar yanada kengaytirilgan. Uning xaritasida kishilar 
yashamaydigan sovuq mintaqa va kishilar yashaydigan issiq mintaqa ajratratilgan. 
-Aristotel tomonidan tuzilgan Dunyo xaritasida Afrikaning shimoliy qismi, 
Osiyo va Yevropa qit’alari tasvirlangan. Osiyodagi Hindiston, Amudaryo va 
Sirdaryo, Kaspiy dengizi, Yevropadagi Italiya, Makedoniya, Ichki (O’rta) dengiz, 
Iberiya va boshqa joylar tasvirlangan; 
- Geografiya so’zini dastlab eramizdan oldingi 276 va 194 yillar oralig’ida 
yashagan yunon olimi eratosfen qo’llagan. U dastlabki uzunlik va kenglik 
sistemasini ishlab chiqqan hamda yer yuzasini hisoblagan. SHu bilan birga, u o’sha 
davr bilimiga tayanib, dunyoning birinchi xaritasini yaratgan. Bir qancha davr 
mobaynida Xitoy, Janubiy Osiyo, Polineziya va Arabiston yarim orolida ko’plab 
qadimiy madaniyatlar ham geografiya va kartografiyada xaritalar va navigatsiya 
tizimlarini rivojlantirganlar
[1]
. U miloddan avalgi III asrda Yerning o’lchamlarini 
aniqladi, Dunyo xaritasini tuzdi. «Geografika»nomli asar yozdi, geografiya 
atamasini fanga olib kirdi; 
- Ptolomey eramizning boshida (II asr) xaritalarni daraja to’ri yordamida 
tuzishni ixtiro qildi. Dunyo xaritasini tuzdi va geografiya bo’yicha qator asarlar 
yozdi. SHu davrda Strabon geografiya fani bo’yicha yirik asarlar yozdi;