Reja: Horun ar Rashid hayoti Xalifalik davrida madaniyat va din Xalifalik davrida ijtimoiy va iqtisodiy holat

Qoʻzgʻolonla
Hijriy 171-yilga (milodiy 787—788-yillar), hukmronligining dastlabki yillariga oid Horun dinori.
Ming bir kecha ertaklari tufayli Horun ar-Rashid oʻzining haqiqiy tarixiy qiyofasini yashirib, afsonaviy shaxsga aylangan. Darhaqiqat, uning hukmronligi Abbosiy xalifaligining siyosiy parchalanishini ham boshlab berdi. Suriyada umaviylarga xayrixoh qabilalar yashab, abbosiylarning ashaddiy dushmani boʻlib qolgan. Misrda esa notoʻgʻri boshqaruv va oʻzboshimchalik bilan soliqqa tortish siyosati Abbosiylarga qarshi qoʻzgʻolonlarga sabab boʻlgan. 755-yilda Ispaniyada Umaviylar, 788-yilda Marokashda Idrisiylar, 800-yilda Ifriqiyada (hozirgi Tunis) Aglobiylar davlati tashkil topgan. Bundan tashqari, Yamanda tartibsizliklar avj oldi, Daylam, Kirmon, Fors va Seistonda xorijiylar qoʻzgʻolon koʻtardilar. Xurosonda ham qoʻzgʻolon koʻtarildi. Ar-Rashid vizantiyaliklarga qarshi koʻplab yurishlar uyushtirdi.
Ar-Rashid Ali ibn Iso ibn Mahonni Xuroson hokimi etib tayinladi. U mintaqaning shahzoda va boshliqlarini oyoqqa turgʻizib, markaziy hukumatning toʻliq vakolatlarini ularga qaytarishga harakat qildi. Bu yangi siyosat qattiq qarshilikka uchrab, mintaqada koʻplab qoʻzgʻolonlarni keltirib chiqardi.
Oilasi
Horunning birinchi xotini Zubayda edi. U Horunning amakisi Jaʼfarning qizi va Xayzuronning singlisi Salsalning xolasi edi. Ular 781-yilda(yoki 782) Muhammad bin Sulaymonning Bagʻdoddagi qarorgohida turmush qurishgan. Keyinchalik xalifa boʻlgan Muhammad Al-Amin uning oʻgʻli edi. 831-yilda vafot etgan. Xotinlaridan yana biri Xayzuronning akasi Gʻitrifning qizi Aziza edi. Aziza ilgari uni taloq qilgan Sulaymon ibn Abu Jaʼfarga turmushga chiqqan edi. Yana biri ilgari Horunning akasi al-Hodiyning kanizagi boʻlgan Amat-al-Aziz Gʻadir edi. Undan bir oʻgʻli, Ali bor edi. Ushbu ayoli 789-yilda vafot etgan. Yana bir xotini Solih al-Miskinning qizi Ummu Muhammad edi. 803-yil noyabr-dekabrda Raqqada turmush qurishgan. Ushbu ayoli ilgari Ibrohim ibn al-Mahdiyga turmushga chiqqan edi. Yana bir xotini Iso ibn Alining qizi Ummu Abdulloh edi. Taxminan oʻsha yili uylangan yana bir xotini Sulaymon ibn Abu Jaʼfarning qizi Abbosa edi. Yana bir xotini Jurashiya al-Usmonniya edi. U Abdulloh ibn Muhammadning qizi boʻlib, uchinchi Roshidun xalifa Usmon avlodidan edi.
Horunning dastlabki kanizagi Xaylana edi. U barmakiy Yahyo ibn Xolidning choʻrisi edi. Horun hali shahzoda ekanida Xaylana oʻzini keksa Yahyoning qoʻlidan olib ketishni iltimos qilgan edi. Keyin Horun Yahyoning oldiga kelgan va Yahyo qizni unga taqdim etgan. Kanizak uch yildan soʻng 789–90-yillarda vafot etgan va Horun unga chuqur qaygʻurgan. Yana bir kanizak Dananir edi. U barmakiy boʻlib, avval Yahyo ibn Xolidning choʻrisi edi. U Madinada tahsil olib, cholgʻu va vokal musiqasini oʻrgangan. Yana bir kanizak Marajil edi. U fors edi va Forsning uzoq Badhagʻisidan kelgan. Marajil Horunga sovgʻa qilingan oʻnta kanizakdan biri edi. U Horun taxtga oʻtirgan kechada, 786-yil sentyabrda Abdullohni (boʻlajak xalifa Al-Maʻmun) tugʻib, vafot etgan. Vafotidan keyin bolani Zubayda asrab oldi. Yana bir kanizak Al-Qosimning onasi Qosif edi. Al-Qosim Horunning kanizakdan tugʻilgan ikkinchi oʻgʻli edi. Horunning toʻngʻich qizi Sukayna ham ushbu kanizakdan dunyoga kelgan.
Milodiy 632 yilda Muhammad vafot etganidan so'ng, uning Madinalik hamrohlari Muhammadning xonadoni uni dafn etish bilan band bo'lgan paytda musulmonlarning ishlarini boshqarishda uning o'rniga qaysi biri bo'lishi kerakligi haqida bahslashdilar. Umar va Abu Ubayda ibn al-Jarroh Abu Bakrga sadoqatga qasamyod qildilar, tez orada ansorlar va Quraysh ham bunga ergashdilar. Abu Bakr Xalifa Rasululloh (kẖaīli̊fafaẗu rasůli خَـلِـيْـفَـةُ رَسُـوْلِ اللهِ unvonini oldilar. , "Rasulullohning vorisi") yoki oddiygina xalifa . Abu Bakr islomni targʻib qilish uchun yurishlarni boshladi. Avval u Muhammadga bay'at berib, Islomni qabul qilgan bo'lsalar-da, Abu Bakrga hech qanday qarzdor emasligini da'vo qilgan arab qabilalarini bo'ysundirishi kerak edi. Abu Bakr xalifa sifatida podshoh bo'lmagan va hech qachon bunday unvonga da'vo qilmagan; uning uchta vorislaridan hech biri yo'q edi. Aksincha, ularning saylanishi va rahbarligi savobga asoslangan edi