Режа: Илмий тадқиқотларнинг методологияси Тадқиқотларда ишлатиладиган методлар ва уларга қўйиладиган методологик талаблар


Тадқиқотларда ишлатиладиган методлар ва уларга қўйиладиган методологик талаблар


Download 58 Kb.
bet2/2
Sana24.01.2023
Hajmi58 Kb.
#1117855
1   2
Bog'liq
6-Маъруза

6.2.
Тадқиқотларда ишлатиладиган методлар ва уларга қўйиладиган методологик талаблар.

Биринчидан, эмпирик маълумотлар муаммоси, яъни кай турдаги маълумотларни ижтимоий психологик маълумотлар сифатида кабўл килиш мумкин. Чунки, бихевиористлар бундай маълумотлар сифатида кўз би­лан куриб кайд киладиганлар хулкатвор шаклларни кабўл килишса, қогнитив психология вакиллари факат онгга тааллукли бўлган белгиларини тушунадилар. Демак, хар кандай тадкиқотчи иш бошламай туриб, аввало нимани эмпирик бирлик килиб олишини аник тасаввур килиши ва унинг назарий жихатлари тўғрисида тасаввўрга эга бўлиши керак. Бундан ташкари, тадкиқот бирлиги аник ланган такдирда. кандай хажмдаги бирликлар тадкиқотчини каноатлантириши масаласи ҳам мухимдир. Масалан, ижтимоий психология буйича соф экспериментал иш килинганда, илгари синалган усул эрдамида чекланган микдоридаги кишилар ёки гурухда тадкиқот утказиш мумкин бу экспериментал маълумотлар дейилади. Лекин, баъзан тадкиқотчи кўп сонли текширувчилар билан иш курадики, бунда турли гурухларни ўзаро такқослаш билан маълумотларнинг тўғри ёки нотўғрилиги аникланади. Бундай тадкиқотлар қоррелляцион тадкиқотлар деб аталади.
Иккинчи методик муаммо бу у ёки бу ижтимоий психологик назария асосида қонуниятлар яратиш ва илмий тахминлар килиш муаммоси. Илмий тад­киқот бошлашдан олдин тадкиқотчи маълум тах минлар юритади. лекин ту тахминларнинг аник чикиши уша муаммо буйича пишик пухта назариянинг бир эклигига бевосита боглик. Шунинг учун ҳам кўпинча фан сохасига эндигина кадам куйган эш олим ёки тадкиқотчи гипотезалартахминлар баён этишга кийналади, чунки ижтимоий психологияда айниятлар айрим, алохида тадкиқотлардан умумий хулоса олиш оркали тўзилмайди, яъни дедуктив усул хар доим ҳам кул келавермайди.
Учинчи муаммо бу ижтимоий психологик муаммоларнинг сифати ма­саласи, яъни кандай маълумотнн сифатли, ишонарли деб аташ мумкинлиги масаласидир.
Ижтимоийп-спхологик маълумотларнинг ишончлилиги.
Сифат хакида гап кетганда, тадкиқотчининг тадкиқот объектини канчалик тўғри танлангани ҳамда туплаган маълумотларининг ишончлилигини кан­дай усуллар билан текширганлиги назарда тутилади.
Баъзан тадкиқотчи текширувчиларни тахминан, тартибсиз тарзда танлайди. Бу нарса унинг репрезёнтативлилик қонунини бўзганлиги белгисидир. Йўл куйилиши мумкин бўлган яна бир камчилик бу уша ўрганиш объектининг хажми ёки сони хусусида. Чунки амалиэтда кўпинча текширилувчи канчалик кўп бўлса, маълумот шунчалик ишоичли бўлади, деган нотўғри фикр мавжуд. Агар тадкиқотчи иш бошлашидан олдин, айни максадларини, вазифаларини тадкиқотнинг назарий асосини яхши билган холда тўғри илмий тахминларгипотезалар илгари сурилган бўлса, у кичикрок гурухда утказган экспериментларнинг маълумотига ҳам ишониши мумкин (масалан, хозирги моддага муносабатни талабаларнинг бир канча академик гурухида утрганиш мумкин).
Лекин тадкиқот услубини методларини тўғри танлашда пилотажсинов тадкиқоти утказишнинг аҳамияти каттадир. Унда уша гипотезаларнинг канчалик асослилигини ҳам, методиканинг айнан максадга мувофиклигини ҳам, текширилувчилар объектининг тўғри танланганлигини ҳам маълумотларнинг тургунлиги, ишончлилигини ҳам текшириб олиш мумкин. Бундан ташкари. шу боскичда тадкиқотчи эксперимент ёки анкета утказиш учун кулай вазият ва вактни белгилаш, ўз эрдамчиларининг ишга канчалик ярокликларини ҳам санаб олиш имқониятига эга бўлади.
Лекин асосий тадкиқот утказилгандан сунг текширувчи туплаган маълумотларнииг асослиги (валидлилик), яъни танланган услубининг айнан шу сифатларини текширишга каратилганлигини, уларнинг тургунлигини, яъни хар кандай шароитда ҳам шу метод эрдамида ва шу шароитда айни шу хилдаги маълумот туплашини ва маълумотларнииг аниклигини, яъни танланган услуб максадга мувофиклигини исботлаб бериши керак.
Нихоят, маълумотларнииг сифати тадкиқотчининг ўз ишлари буйича тўзган ҳисоботига ҳам боглик. Ижтимоий психологик тадкиқот хакидаги ҳисобот куйидаги бўлимларни ўз ичига олади:

  1. Кириш кисми, бу эрда тадкиқотни утказишдан кўзланган максад, унга сабаб бўлган шартшароитлар ҳамда уни кимлар утказганлиги эзилади.

  2. Дастур кисми, бу эрда фойданилган адабиэтлар, тадкиқотнинг максад ва вазифалари, илмий тахмингипотезалар берилади.

  3. Тадкиқот объекта ва услублар эмпирик тадкиқот объектининг хусусиятлари, танланган методлар, синов боскичида тупланган маълумотлар, улар­нинг ишончлилиги кандай усулларда текширилганлиги эзилади.

  4. Гипотезалардан келтириб чикарилади, уларнинг канчалик исботланганлиги кичик жадваллар ёки графикларга курсатилади.

  5. Хулоса ва тавсиялар улар тадкиқотнинг мантикидан чикарилади.

  6. Якун барча килинган ишлар буйича якун ясалиб, келажак учун режалар белгиланади.

  7. Илова. Бу кисмда ишлатилган услублар, техник воситалар баён этилиб, қомпъютер дастурлари, статистика маълумотлари катта жадваллар ва шунга ухшаш тадкиқотга тааллукли хужжатлар илова килинади.

Юқорида баён этилган барча методологик ишларга карашли тадбирларнинг сифати ва савияси тадкиқотчининг канчалик илмий саводхон эканлигини белгиловчи курсаткичлар ҳисобланади ва у утказган илмий тадкиқот ишининг бахосини белгилайди.


Download 58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling