Reja: Intron

2.1-5 rasm. Membrana tuzilishi.
Barcha hujayralar (va ko'plab hujayra ichidagi tuzilmalar) membrana bilan o'ralgan. Membrana lipid molekulalarining ikki qatlamidan, ichkariga gidrofob dumlardan iborat. Yarim o'tkazuvchanlik. Turli xil oqsillar, shu jumladan retseptorlar, membranada "langar". Retseptorlar - bu ma'lum molekulalarni (ligandlarni) taniydigan (tanlab bog'laydigan) oqsillar. Har bir retseptorning o'ziga xos ligandlari (yoki shunga o'xshash ligandlar to'plami) mavjud. Ligand bilan bog'langandan so'ng, retseptor o'z konfiguratsiyasini o'zgartiradi, bu oxir-oqibat boshqa molekulalarda ba'zi o'zgarishlarga olib keladi - signal uzatishga.
Xromosomalar.

2.1-6 rasm. Xromosoma tuzilishi.
Hujayradagi DNK molekulalari juda ko'p turli xil oqsillar bilan bog'langan. Ushbu komplekslar (DNK molekulasi + u bilan bog'liq bo'lgan oqsillar) xromosomalardir. Prokariotlarda 1 ta dumaloq xromosoma mavjud. Eukariotlar bir nechta chiziqli xromosomalarga ega.
Aksariyat hayvonlar va o'simliklarning har bir hujayrasida er-xotin xromosomalar to'plami mavjud, ya'ni. har bir xromosoma ikki nusxada ifodalanadi. Biri ikki ota-onaning biridan, ikkinchisi boshqasidan. Ikkita xromosomalar to'plami bo'lgan hujayralar diploid, bitta to'plamli - gaploid deyiladi.
Mitoz.

2.1-7 rasm. Mitoz jarayoni.
Eukariot hujayralarga xos bo'linish usuli. Mitozdan oldin har bir xromosoma duplikatsiyaga uchraydi (DNK replikatsiyasi) va ikkita bir xil "singil xromatidlar" ning kompleksidir. Mitozning ma'nosi shundaki, har bir xromosomadan aynan bittadan xromatid ikkita qiz hujayraga kiradi. Natijada, qiz hujayralar ota-ona hujayrasida bo'lgan butun xromosoma to'plamini oladi.


Meyoz.

2.1-8 rasm. Meyoz jarayoni.
Eukariot hujayralarni ajratishning maxsus usuli, bu vaqt davomida bitta diploid hujayradan 4 ta gaploid hujayralar olinadi. Shuning uchun qiz hujayralar ota hujayradan uning barcha xromosomalarini emas, balki har bir juftlikdan yarmidan bittadan xromosomani oladi. Masalan, inson hujayralarida 46 xromosoma (23 juft) mavjud. Meyoz natijasida gaploid hujayralar olinadi, ularning har biri atigi 23 xromosomaga ega (har bir juftdan bittadan). Meyozning boshida xromosomalar juft bo'lib bog'lanadi va har bir juftlikdagi xromosomalar gomologik mintaqalarni almashtiradi (kesib o'tishda). Keyin juftlar ajralib, qiz hujayralariga boradilar. Natijada, har bir qiz hujayrasi har bir juftdan bittadan xromosoma oladi. Meyozning ikkinchi bo'linishi, aslida oddiy mitozdir. Gaploid hujayralar mitozi.

20-guruh. Noto‘g‘ri shakldagi spora hosil qilmaydigan grammusbat tayoqchalar {Acetobacterium, Actinyahshiyces, Bifidobacterium, Coryne-bacterium, Gardnerella va boshqa urug‘lar).

21-guruh. Mikobakteriyalar.
22-29-guruhlar. Aktinyahshiitsetlar.
30-guruh. Mikoplazmalar {Mycoplasma, Spiroplasma, Ureaplasma urug‘i va boshq.).
31-guruh. Metanogen bakteriyalar.
32-34-guruhlar. Arxebakteriyalar.
35-guruh. Ekstremal termoffl va gipertermonl bakteriyalar. Bakteriyalar sistematikasi bilan shug‘ullanuvchi Xalqaro qo‘mita fikricha, asosan, intuitiv tarzda boshlangan bakteriyalar taksonyahshiiyasi hozir miqdoriy usullarning rivojlanishi natijasida to‘liq obyektiv holatga aylandi.
Ko‘payishi — bakteriyalar sonining ma’lum hajmda ortishi, o‘sishi esa, hujayra materiallarining sintez qilinishi natijasida bakteriya massasining kattalashishidir. Mikroblar har xil usul bilan ko‘payadi. Masalan, bakteriyalar oddiy bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadi, buni vegetativ ko‘payish, deb ataladi. Bakteriyalarning bo‘linishi turli te-kislikda va har xil ko‘rinishda (masalan, uzum g‘ujumi, zanjir, juft-juft, toq, alohida) sodir bo‘lishi mumkin. Ba’zilari kurtaklanib bo‘g‘in-chalaridan ipchalar uzilib va spora hosil qilib ko‘payadi.
Bakteriyalarning ikkiga bo‘linib ko‘payishi jarayonida DNK ham ikkiga bo‘linadi, bunda vodorod bog‘lovchisi uzilib DNKning ikkita ipi sintez qilinadi. Keyinchalik u bir ipli DNK vodorod bog‘i bilan birikadi va qaytadan ikki ipli DNK hosil bo‘ladi, bu o‘z navbatida bakteriyaning irsiy axborotlarini saqlaydi. Yangi hosil bo‘lgan ikki ipli DNKda bir ipi eski, ikkinchisi esa, yangi kyahshiplementar ip hi-soblanadi
Bakteriya uch xil bo‘linadi. Hujayraning bo‘linishi uning ajralishidan tez bo‘ladi; hujayralar sinxron bo‘linadi, bunda nukleoidning bo‘linishi va ajralishi natijasida bir hujayrali organizm hosil bo‘ladi; nukleoidning bo‘linishi hujayraning bo‘linishidan oldin bo‘lib, ko‘p nukleoidli bakteriyalar hosil qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Абдурахманов Г.М., Лопатин И.К., Исмаилов Ш.И. Основу зоологии и зоогеографии. — М: Академия, 2001. — 496 с.
   

2. 
   Блинников В.И. Зоология с основами экологии. — М.: Просвещение, 1990.— 224 с.
   

3. 
   Bogdanov О.Р. O'zbekiston hayvonlari.—Т.: O'qituvchi, 1983. —320 b.
   

4. 
   Богданов О.П. Редкие животнуе Узбекистана. — Т.: Национальная энциклопедия Узбекистана, 1992. — 129 с.
   

5. 
   Dadayev S. Umurtqalilar zoologiyasi. Ma'ruzalar matni. — T.: Nizomiy nomidagi TDPU nashriyoti, 2000. — 129 b.
   

6. 
   Dadayev S. Parazitologiya. O’quv qo’llanma. — T.: Nizomiy nomidagi TDPU nashriyoti, 2004. — 153 b.
   

7. 
   Dadayev S., To'ychiyev S., Haydarova P. Umnrtqalilar zoologiyasidan laboratoriya mashg'ulotlari. O'quv qo'llanma. — T.: Nizomiy nomidagi TDPU nashriyoti, 2005. — 202 b.
   

8. 
   Догель В.А. Зоология беспозвоночнух. — M.: Вусшая школа, 1982. - 606 с.
   

9. 
   Кузнецов Б.А., Чернов А.З., Катонова Л.Н. Курс зоологии. — М.: Агропромиздат, 1989.— 398 с.
   

10. 
    Mavlonov О., Usmonova О., Norboyev Z.t Rasulov Н. Zoologiya (umurtqasiz hayvonlar). — Т.: O'qituvchi, 1992. — 136 b.