Базы и банки данных. Лекция №2

Genomika va Proteomika

Saibova Dildora

Tolipova Zuhra.

Режа:

• Genomikani fan sifatida shakillanish tarixi . Uning predmeti vazifalari
• Genomika fani rivojlanish bosqichlari va yutuqlari.
• Genomikani bioinformatikadagi roli.
• Proteomika bolimlari va ishlash texnikasi.

Геном революцияси

ГЕНОМНИ ҲАРИТАЛАШ
ГЕНОМНИ СЕКВЕНИРЛАШ
ГЕНОМНИ АННОТАЦИЯЛАШ
(генларни аниқлаш)
ФУНКЦИОНАЛ ТАҲЛИЛ
Genom deganda ma'lum bir turdagi organizm xromosomalarini gaploid tòplami tushuniladi.
Xujayra genomi uni yadrosida va mitoxondryalarda joylashgan DNK ning butun majmuasidr. Shu gengenomni tuzulishni funksyalarini Genomika fani òrganadi.
Inson genomini òrganishning muvafaqiyati INSON GENOMIYASI xalqaro loyihasini ishlab chiqish va amalga oshirish bòldi.
Bu loyixa 1989 yildan 2000 yilgacha amalga oshiriladi.
Loyihaning asosiday yo'nalish - genlarni xaritalash (xromosomalarda genlarning lokalizatsiyasini aniqlash) va DNK yoki RNK (DNK yoki RNKdagi nukleotidlar tartibi) sekanslashdir. Buning sovg'asi olim, Nobel mukofoti sovrini J.Vatson edi. Rossiyada akademik A.A. Baev genomni sevenslashda etakchi o'rinni egalladi. Xalqaro hamjamiyat loyihaga 6 milliard dollardan ortik sarf sarfladi. Rossiyada moddiy xarajatlar shu darajada m'o'tadil ediki, ular umumiy xarajatlar smetasiga kiritilmagan.
Shunga qaramay, rus olimlari 3, 4, 13 va 19-chi xromosomalarni xaritalash yuklamalar olib boribdi. Loyiha inson genomidagi nukleotidlar ketma -ketligini to'liq echishga yordam berdi. Aslida, bu birinchi bosqich, yangi strukturaviy bosqich edi. Funksional deb nomlangan ikkinchi bosqich gen funktsiyasi-ning ochilishi bilan bog'liq. AQShda K. Cantor va boshqalar yordam genomlari tekshiruvida olingan natija-lar 200 yilda Smit material chop etildi.

“Одам геноми” лойиҳаси 1990-2003

Odam genomini o'rganish ishlarini aniqlashlar – ya'ni, odam genomi har qanday tuzib chiqish ishlari AQShda 1984-yilda rejalashtirilgan.
20-asrning 70-yillari boshlariga odam genetik kartasi tugash juda sekin darajasida rivojlangan. Odamning birinchi geni (rangni ajrata olmaslik geni) 1911 yilda X-xromosomasida haritalashtirilgan. Birinchi Autosom geni 1968 yili o'sha yili qayta tiklangan. 1973 yilga kelib odam xromasomasida 64 ta genitalashtirilgan. 1994-yilda esa 5000 strukturaviy genlar va 60,000 dan ortiq DNK marker ketma-ketliklari haritalashtrilgan.
1.2 Genomika bo'limlari
Genomika beshta bo'limga bo'lgan.
Strukraviy genomika genomdagi nukleotidlarning ketma -ketligini o'rganadi, genlarning chegaralari va tuzlanishini, genlar orasidagi narsalarni, promotorlarni, kuchaytir-gichlarni va boshqa narsalarni aniqlaydi. Va u aslida organizmning genetik xaritada ishtirok etishi. Xis -kitoblarga qarab, inson genomining uzunligi 3,2 milliard nukleotiddan iborat.
Funksional genomika genom va transkriptomali loyihalar (masalan, genomlarning ketma -ketligi loyihalari va RNK ketma-ketligi) ulangan katta ma'lumotlardan foydalaniladi. Funksional genomika DNK ketma-ketligi yoki tuzlanishi kabi genomik ma'lumotlarning statik jihatlaridan farqli o'laroq, gen transkritsiyasi, translyatsiya, gen ekspresiyasini tartibga solishga so'zlash va oksil-oqsil o'zaro jarayonlari kabi dinamik jihatlarga xizmat ko'rsatishga qaratadi.
Qiyosiy genomika turli organizmlarning genomlarini tashkil etishdagi o'xshashlik va farqlarni o'rganadi. Qiyosiy genomika - bu turli organizmlarning genomik tularini so'zlashtiradigan biologik joylarni belgilashadi. Genom sifatiga DNK ketma-ketligi, genlar, genlar tartibi, regulyator ketma -ket va genomning boshqa tezimli belgilari kiradi. Genomikaning bu munosabatlari genomik loyihalar natijasida kelib chiqqan genomlarning to'liq yoki katta qismlarini taqqoslab, asosiy biologik o'zgarishlar va farqlarni, o'zgartirish organizmlar rivojlanishigi evolyutsionsbatlarni o'rganadi
Tibbiyot genomikasi inson genomlari va patogen organizmlar to'g'risidagi bilimlarga asoslangan klinik va profilaktik tibbiyotning amaliy muammolarini yaratish.
Inson genomikasi molekulyar tibbiyyot asosining bo'lishi, irsiy va irsiy bo'lmagan kasalliklarni aniqlash, davolash va oldini olishning samarali usullarini ishlab chiqarishda qo'llab-quvvatlanadi.
Evolyutsion genomika genomlarning evolyutsion yo'llarini, genetik polimorfizm va biologik xilma -xillikning kelib chiqishi, gorizontal gen almashinuvining rolini tushunadi.
Odamlar uchun, har qanday organizmda kabi kabi, aytish mumkinki, inson evolyutsiyasi - genom evolyutsiyasidir.