Reja: Katalitik kreking

Sanoatda katalitik riforming

Sanoatda riforming benzin fraksiyalarining oktan sonini oshirishga va qimmatli neftkimyoviy sintez xomashyosi bo`lgan arenlarni olishda ishlatiladi.

Jarayon vodorod saqlovchi gaz [70-90% (hajmiy) N₂, qolganlari uglevodorodlar] muhitida quyidagi sharoitlarda amalga oshiriladi:
harorat 480-540⁰C;
bosim 2-4 MPa;
xomashyoni berish hajmiy tezligi 1-3s^-1;
sirkulyatsiya qilinayotgan vodorod – saqlovchi gaz miqdorini xomashyoga nisbati 600-1800 m³/m³.
Katalitik riforming xomashyosi sifatida odatda neftni birlamchi haydash benzin fraksiyalari ishlatiladi. Riforming xomashyosining fraksion tarkibi jarayonning maqsadga muvofiq mahsuloti bilan belgilanadi. Agar jarayonning maqsadi – individual arenlar bo`lsa, benzol, toluol va ksilollar olish uchun, mos holda, C<sub>6</sub>(62-85<sup>0</sup>C), C<sub>7</sub>(85-105<sup>0</sup>C) va C<sub>8</sub>(105-140<sup>0</sup>C) uglevodorod saqlovchi fraksiyalar ishlatiladi. Agar jarayon yuqori oktanli benzin olish maqsadida amalga oshirilsa, xomashyo sifatida C<sub>7</sub>-C<sub>9</sub> uglevodorodlarga mos kelgan 85-180<sup>0</sup>C fraksiya ishlatiladi. Riformingning bifunksional katalizatorida ketadigan reaksiyalar natijasida benzin tarkibida ko`proq aromatik uglevodorodlar hosil bo`lishi va yig`ilishi bilan bog`liq chuqur o`zgarishlar sodir bo`ladi.
Aromatik uglevodorodlar hosil bo`lish reaksiyalari:

• 
  siklogeksan va uning gomologlarini degidrirlash;
  
• 
  siklopentan gomologlarining izomerizatsiyasi va so`ng degidrirlanishi;
  
• 
  parafinlarning degidrotsiklizatsiyasi.
  

Ikkinchi guruh – gidrokreking va izomerizatsiya reaksiyalari:

• 
  parafinlar va naftenlarning gidrokrekingi;
  
• 
  parafinlarning gidrogenolizi;
  
• 
  parafinlarning izomerizatsiyasi;
  
• 
  aromatik uglevodorodlarning izomerizatsiyasi;
  
• 
  benzol gomologlarini dealkillash.
  

Riformingning asosiy reaksiyalari va ular orasidagi o`zaro bog`liqlik quyidagi sxema bo`yicha ifodalanishi mumkin:

Birinchi bosqich parafinlarning degidrosiklizatsiyasi – siklni tutashtirish va yo alkilsiklopentanlar (1) yoki alkilsiklogeksanlar (2) ni hosil qilishni o`z ichiga oladi. Alkilsiklopentanlar izomerizatsiyasida – halqaning kengayishi (3) oqibatida ham alkilsiklogeksanlar hosil bo`ladi. O`zgarishlarning oxirgi fazasi – alkilsiklogeksanlarning aromatik uglevodorod hosil qilib degidrirlanishidir.

Normal parafinlar izomerlanadi (5) va izoparafinlarning keyingi o`zgarishlari normal parafinlarnikiga o`xshab analogik holda amalga oshadi. Parafinlar degidrotsiklizatsiyasida reaksiyaga kirishgan 1 mol xomashyoga nisbatan 4 mol vodorod hosil bo`ladi.
Parafinlar o`zgarishining boshqa yo`li (6) – nordon markazlarda karboniy – ion bo`yicha afzalroq propan va butanlar hosil qilib kreking va katalizatorning metall markazlarida afzalroq metan hosil qilib parchalanish (gidrogenoliz)i dir.
Naften va parafin uglevodorodlardan aromatik uglevodorodlar hosil bo`lishiga olib keluvchi riformingning eng muhim reaksiyalari issiqlik yutilishi bilan ketadi. Gidrokreking va gidrogenoliz reaksiyalari ekzotermik, parafin va naftenlarning izomerizatsiyalari 0 ga yaqin issiqlik effektiga ega.

32-jadval