Reja: Katta hajimli ma’lumotlarning tuzilishi

Ma‘lumotlar bazasi
Ma‘lumotlar bazasi qaytarilmaydigan ma‘lumotlarning yaxlitlangan jamlamasi sanaladi. Uning asosida mazkur sohaning barcha masalalari hal etiladi. Ma‘lumotlar bazasida ko’p qirrali kirish va aynan bir xil ma‘lumotlardan turli mijozlar foydalanish imkoni mavjud.
Tashkil etiladigan Ma‘lumotlar bazasi to’zilmasi predmet sohasi ma‘lumotlarining axborot-mantiqiy modelini aks ettirishi lozim. Ma‘lumotlar bazasidagi mantiqiy o’zaro bog’liqlik ma‘lumotlar modeli namunasiga muvofiq tashkil etiladi.
Me‘yoriy-ma‘lumotnomali va boshqa ma‘lumotlar qoida bo’yicha alohida massivlarda joylashtiriladi. Bu massivlarni yo’zaga keltirish va yuritish texnologiyasi o’z xususiyatiga ega. Mazko’r massivlar Ma‘lumotlar bazasining boshlangich yuklanish bosqichida tashkil etiladi.
Operativ (tezkor) hisobot ma‘lumotlari ma‘lumotlar bazasiga vazifalarni yechish tartibi muvofik kiritiladi. Ma‘lum bir hisob-kitob qilingach (masalan, omborxonada kolgan tovarlarni hisob-kitob qilish), tuplangan tezkor hisobot ma‘lumotlari yo’q qilinadi yoki arxivda saqlanadi.
Ma‘lumotlar bazasini nisbatan samarali tashkil etish bu - ma‘lumotlar bazasida mantiqan o’zaro bog’langan to’plamlarini tashkil etishdir (1-rasm).



1-rasm. Mashina ichidagi axborotlar bazasining mazmuni.
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish uchun uni tashkil etish va yuritishda sohalashtirilgan samarali dasturiy vosita - Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimidan foydalaniladi.
Ma‘lumotlar bazasi qaytarilmaydigan ma‘lumotlarning yaxlitlangan jamlamasi sanaladi. Uning asosida mazko’r sohaning barcha masalalari xal etiladi. Ma‘lumotlar bazasida ko’p kirrali kirish va aynan bir xil ma‘lumotlardan turli mijozlar foydalanish imkoni mavjud.
Tashkil etiladigan Ma‘lumotlar bazasi to’zilmasi predmet sohasi ma‘lumotlarining axborot-mantiqiy modelini aks ettirishi lozim. Ma‘lumotlar bazasidagi mantiqiy o’zaro bog’liqlik ma‘lumotlar modeli namunasiga muvofik tashkil etiladi.
Boshqaruvning informatsion tizimi karorlari tezkor zaruriy va kerakli ma‘lumotlarni olish uchun mo’ljallangan.
Axborot texnologiyasi quydagilarga asoslangan:

• 
  EHM, orttexnika va telekommunikatsion vositalardan kengrok foydalanishga;
  
• 
  foydalanuvchining axborotlashtirish jarayonidagi faol ishtirokiga;
  
• 
  umumiy dasturli ta‘minlov va muammolariga mo’ljallangan keng foydalanishda;
  
• 
  ma‘lumotlar bazasi va dasturlariga, shunindek lokal va global EHM tizimlariga ruxsat berilgan imkon mavjudligi;
  
• 
  telekommunikatsiyadan foydalanish;
  
• 
  karorlarni qabul qilish va qayta ishlash jarayonlaridagi taxliliy holatlar uchun mutaxassislarning avtomatlashtirilgan ish joylari;
  
• 
  sun‘iy intelekt tizimini qo’llash;
  
• 
  ekspert tizimini tatbik etish;
  

Avtomatlashtirilgan ma‘lumotlar bankidan foydalanish, ma‘lumotlarni mantiqiy va jismoniy tashkil qilishda mustaqil amaliy dasturlarning yetarlicha yuqori darajadaligini, ma‘lumotlarni boshqarishni integratsiyasi va markazlashishi, ma‘lumotlarning ortiqcha yo’qotishlarining bartaraf etilishi, ma‘lumotlarni teleprotsessorli qayta ishlash va paketlarning aralashishi mumkinligi ma‘lumotlarning o’zaro bog’liqlik majmuiga ko’p omilli intilishlarni ta‘minlash imkonini beradi. Shuning uchun boshqaruv BAT ishlanmalari barcha sohalar uchun qo’llashda avvalo avtomatlashtirilgan ma‘lumotlar bankini yaratish bilan bog’liq. Har qanday boshqaruvni asosi bo’lib, ob‘ektni holati hisoblanadi, shuning uchun ma‘lumotlarning avtomatlashtirilgan tizimi, ularni tashkil etilishi, dikkat bilan kiritish, saqlash foydalanish tizimining markazi hisoblanadi.
Ma‘lumotlar bankining vazifalari: predmet sohasining adekvat informatsion tasavurlanishi, foydalanuvchilarga zaruriy ma‘lumotlarning berilishi va yangilanishi, saqlanishning ta‘minlanishi.
Har qanday ma‘lumotlar banking tarkibiy qismi bo’lib, ma‘lumotlar bazasini tizimi (MBBT), ma‘lumotlar bazasi administratori, amaliy dastur taminlovi.
Ma‘lumotlar bankining boshqarish tizimini vazifalashtirish, ma‘lumotlar bazasini ikki xil darajada tashkil qilishga asoslangan:
-mantiqiy
-jismoniy.
Ma‘lumotlarning mazko’r ikki darajasi ma‘lumotlarni tashkil qilishning ikki omiliga to’g’ri keladi: EHM xotirasida ma‘lumotlarni saqlashga jismoniy nuqtai-nazardan ma‘lumotlarni amaliy ilovalarida foydalanishda mantiqiy nuqtai nazaridan. Umumiy holatda ma‘lumotlarni tashkil qilishning jismoniy va mantiqiy strukturalarini mos kelmasligi ham mumkin.
Ma‘lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga ko’rilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi.
Ma‘lumotlar bazasi (date base)– bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan har qanday jismoniy, ijtimoiy, ststistiq tashkiliy va boshqa ob‘ektlar, jarayonlar, holatlarning o’zaro bog’liq va tartiblashtirilgan majmuidir.
Ma‘lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta‘minlash uchun mo’ljallangan. Amaliyotda ko’pchilik ma‘lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyxalashtiriladi. Bitta EHM da bir qancha ma‘lumotlar bazasi birlashishi mumkin.
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimining shunday imkoniyatlarini, ya‘ni ma‘lumotlar sirliligi va ximoyalanishi ta‘minlash, inkordan keyin ma‘lumotlar bazasining tiklanishi, ma‘lumotlar bazasi bilan ishlashda hisob yuritish lozimdir.