Reja: Kirish Asosiy qism Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati kirish

ASOSIY QISM

1. 
   Alyuminiy qotishmalarining klassifikatsiyasi
   

Ishlab chiqarish usuliga ko‘ra sanoat alyuminiy qotishmalari sinterlangan, quyma va zarb qilinganlarga bo‘linadi (1-rasm).
Quyma qotishmalar evtektik transformatsiyaga chidamli, deformatyisalangan qotishmalar esa – yo‘q. Alyuminiy qotishmalarini odatda Cu, Mg, Si, Mn, Zn, asosan Li, Ni, Ti elementlari bilan legirlanadi.

2. 
   Termik ishlov berish bilan to‘g‘irlanmaydigan deformatsiyalangan alyuminiy qotishmalari.
   

Bu guruhga texnik alyuminiy va termik to‘g‘irlanmaydigan qaynagan korroziyabardoshli qotishmalar kiradi (alyuminiy bilan marganes va magniy qotishmalari). АМц qotishmalari Al-Mn sistemasiga kiradi (2-rasm).

1-rasm. “Alyuminiy – legirlovchi elementlar” holar diagrammasi:

1. 
   Deformatsiyalangan, termik to‘g‘irlanmaydigan qotishmalar;
   
2. 
   Deformatsiyalangan, termik to‘g‘irlanadigan qotishmalar.
   

2-rasm. “Alyuminiy – marganes” holat diagrammasi.



3-rasm. АМц qotishmasining mikrostrukturasi.


6-rasm. Duraluminiyning mikrostrukturasi so‘ng:

1. 
   T₂ haroratda toblangan suvda sovutish;
   
2. 
   T₃ haroratda toblangan va sun’iy sovutish.
   

АМц qotishmasining strukturasi marganesning alyuminiydagi a- qattiq eritmasidan va MnAl₆ fazasining ikkilamchi cho‘kmalaridan iborat (3-rasm). Temir ishtirokida MnAl₆ o‘rniga alyuminiyda deyarli erimaydigan murakkab faza (MnFe)Al₆ hosil bo‘ladi, shuning uchun АМц qotishmasi issiqlik bilan ishlov berishda qotib qolmaydi.
Ushbu qotishmalarning tarkibida juda qisqa chegaralarga ega: 1-1,7% Мп; 0,05-0,20% Cu; korroziyani kamytirish uchun mis qo‘shiladi.
0,6-0,7% Fe va 0,6-,07 Si gacha ruxsat beriladi, bu esa korroziyaga chidamliligini sezilarli darajada yo‘qotmasdan qotishmalarning biroz qattiqlashishiga olib keladi.
Haroratning pasayishi bilan kuch tez oshadi. Shuning uchun ushbu guruhning qotishmalari kriogen texnologiyada keng qo‘llanilishini topdi.
AMg qotishmalari (magnaliy) Al-Mg tizimiga tegishli (4-rasm). Magniy alyuminiy bilan a-qattiq eritma hosil qiladi va 1,4 dan 17,4% Mg gacha bo‘lgan konsentratsiya oralig‘ida ikkilamchi b-faza (MgAl) chiqariladi, lekin 7% gacha Mg o‘z ichiga olgan qotishmalar issiqlik bilan ishlov berish jarayonida juda kam qattiqlashadi, shuning uchun ularni plastik deformatsiya yordamida mustahkamlashadi.
Al-Mn va Al-Mg tizimlarining qotishmalarini toblangan, sovutilgan va yarim sovutilgan holatlarida qo‘llaniladi. Sanoat qotishmalarida magniy 0,5 dan 12-13% gacha bo‘ladi, tarkibida mahniy kam bo‘lgan qotishmalar eng yaxshi shakllanish qobiliyatiga ega, magniy miqdori yuqori bo‘lgan qotishmalar yaxshi quyilish xususiyatiga ega (5-jadval).
5-jadval.
Al-Mg tizimiga asoslangan quyma qotishmalari

Qotishma guruhlari	Qotishma markasi (oldingi nomlanishi)	Massa ulishi, asosiy komponentlar %				Aralashmalar temirdan ortiq emas
		Mg	Zr	Be	Ti
IV	AМг6л (АЛ23) АМг10 (АЛ27) АМг11 (АЛ22) АМг7 (АЛ29)	6,0 – 7,0 9,5 – 10,5 10,5 – 13,0 6,0 – 8,0	0,05 – 0,2 0,05 – 0,2 Si-0,8 – 1,2 Si-0,5 – 1,0	0,02 – 0,1 0,05 – 0,15 0,03 – 0,07 Mn-0,4	0,05 – 0,15 0,05 – 0,15 0,05 – 0,15 –	0,2 0,2 1,2 0,9

3.