Reja: kirish I bob. O’nlik yuzlik kontsentri

1.2. O’nlik kontsentri bilan yuzlik kontsentrlarining farqlari.
III. Ogzaki raqamlash. Ogzaki raqamlashni organishda navbatdagi qadam oquvchilarni natural qatorning 100 dan 1000 gacha bo lgan sonlari bilan tanishtirishdan iborat. Oldingi bosqichda bolalar nollar bilan tugaydigan uch xonali sonlar va 1000 bilan bunday tartibda tanishtirilgan edi: 100… 200… 300… 400… 500…600… 700…800…900…. Endi nollar bilan tugaydigan har ikki uch xonali sonlar orasidagi boshlikni toldirish, yani sonlarning 100 dan 1000 gacha bolgan natural qatorini toldirish kerak. SHu maqsadda eng oldin qatorda navbatdagi har bir son qanday hosil bolishga va u oldingisidan nechta ortiqligini bolalar bilan bir nechta mashq bajarish yoli bilan takrorlanadi. Sonlarning 1 dan 1000 gacha bolgan natural qatori haqida tasavvurlar hosil qilish va mustahkamlash uchun quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: dan 405 gacha, 768 dan 786 gacha, 992 dan 1000 gacha bittalab qoshib sanang dan 789 gacha, 400 dan 375 gacha, 421 dan 40 gacha, 1000 dan 985 gacha bittalab kamaytirib sanang bilan 315 orasida, 576 bilan 566 orasida qanday sonlar bor? bialn 400 orasida, , orasida nechta son bor?

IV. Bu bosqichda uch xonali sonlarning o nli tarkiblarini, yani ularning yuzliklar, onliklar, birliklardan hosil bolish orgatiladi. SHu maqsadlarda ko rsatma – qollanmalar choplar, choplar dastasidan foydalaniladi (III sinf, 29 bet). Korsatma qollanmalardan foydalanib, xona sonlaridan iborat sonlarni tasvirlaydilar. Masalan: 3 yuzi 5 onlik 2 birlikdan, 7 yuzi 9 onlikdan iborat sonlaroni otashni organidilar. Teskari mashqlar – aytilgan sonlarda nechta yuzlik, o nlik va birlik borligini korsatish kerak. Birliklari, onliklari yoki bir vaqtda ham birliklari xonasida ham onliklari xonasida raqamlari yuq sonlar oquvchilar uchun ancha qiyin. Bu sonlarni qarashda korsatmalikdan foydalaniladi. 601, 705, 560 …. V. Yirik birliklarda ifodalangan sonlarni maydaroq birliklarda ifodalngan sonlar bilan almashtirishga bogliq bolgan mashqlar ham uch xonali sonlarning o nli tarkiblarini o zlashtirishga yordam beradi. Bunda quyidagi mashqlar bajariladi: 2 m necha smga teng? 3 m-chi? 800 sm necha metrga teng? Bu bosqichda bolalarni biror berilgan uch xonali sondagi birliklarning umumiy sonini, o nliklarning umumiy sonini aniqlashga o rgatish kerak. YOzma raqamlash: Uch xonali sonlarni yozma raqamlashni o rganishga tayyorlash maqsadida ikki xonali sonlarni yozma raqamlashga oid masalalrni takrorlanadi: «son», raqam terminlarining manolari, ular orasidagi farqlar, sonlarni yozishda raqamlarning orin qiymati, ikki xonali sonlarning xona tarkibi taxliliga oid bir qancha mashqlar bajariladi. Sonlarni yozilishida noldan foydalanishga ahamiyat beriladi.

3. Kop xonali sonlarni raqamlash metodikasi Ko p xonali sonlarni raqamlashni o rnishda o qituvchining asosiy vazifasi yangi sanoq birligi – minglik tushunchasini tarkib toptirish sinf tushunchasini mohiyatini ochish va shu asosda kop xonali sonlar oqish va yozishga orgatish, bolalarning onlik sonok sistemasiga oid bilimlaring natural ketmaketlik, sonlarni yozishni pozitsion prinsipiga oid bilimlarini a niqlash va umumlashtirishdan iborat. Kop xonali sonlarni raqamlashni ogzaki va yozma organish ishini bir necha bosqichga bolish mumkin.

Tayyorgarlik ishi. Bu bosqichning vazifasi bir, ikki va uch xonali sonlarni raqamlashning asosiy masalalarini takrorlash. SHu maqsadda III sinfda ishlangan mashqlar sistemasidan foydalaniladi , 90, 999 sonlarning har biridan keyin keladigan sonni ayting dan 32 gacha, 243 dan 251 gacha, 987 dan 1000 gacha bittalb sanash. 30 dan 90 gacha, 250 dan 340 gacha ontalab sanash. 3. Sonlarni oqing: 426, 803, 600, 111, 999, 1000, 528, 808. bu sonlarning har birida hammasi bolib qancha birlik, onlik, yuzlik bor? 4. Quyidagidan iborat sonlarni yozing: 9 yuzi 5 on 6 birlik, 8 yuz 4 birlik, 5 yuzi 9 on 7 birlik. 5. Mingda nechta yuzlik, onlik, birlik bor? 6. 1, 3, 4 raqamlaridan foydalnib mumkin bolgan hamma uch xonali sonlarni yozing. Bu sonlarni xona qoshiluvchilari yigindisi shaklida ifodalang.

Raqamlashni (raqam) organish. Bu bosqich bolalarni I sinf – birliklar sinfi va II sinf mingliklar sinfi bilan ularning tuzilishlari, har bir sinf xonalarining nomlari bilan tanishidan iborat. SHuningdek, quyi sinf xona birliklaridan yuqori sinf xona birliklari qanday hosil bo lishini bolalar ongiga etkazish zarur. Bunda cho tlar xonalar va sinflar jadvali asosiy korsatma kuroldir. Tushuntirish, orgatish ishini ming qanday hosil bolishini takrorlashdan boshlanadi. SHuning uchun bolalarga masalan 995 sondan boshlab bittalab qo shib sanashni taklif qilish mumkin. O qituvchi yuzliklar solinadigan III simdagi 10 ta chot donasini IV simga qo yiladigan bitta dona – minglik bilan almashtiriladi. Hisoblashlar mingtalab bajariladi va on mingliklar hosil kilinadi. Hisoblashlarni on mingliklar bilan olib boriladi. 10 ta on minglikni yuz mingliklar bilan almashtirib hisoblashlarni yuz mingliklar bilan olib boriladi va nihoyat 10 ta yuz minglikni million bilan almashtiriladi, so ngra birliklar, o nliklar va yuzliklar birliklar sinfini mingliklar, o n mingliklar, yuz mingliklar sinfini tashkil qilinishi jadval yordamida orgatiladi.
Bilimlar asosini egallashda o'quvchidan, birinchi navbatda, gap yordamida yetkazilgan o'quv materialini tushunish, ikkinchidan esa nutq orqali o'rganilayotgan munosabat va aloqalarni grammatik to ‘g'ri ifodalashni bilish talab etiladi. O'quv materialining ilmiy uslubda ifoda etilishi, ba’zi hollarda uning tushunilishini qiyinlashtiradi. Chunki kar va zaif eshituvchi bolalarning so'zlashuv nutqini rivojlanish darajasi past bo'ladi. Bu ularning nutqiy materialni ifodalamoqchi bo'lgan tushuncha va munosabatlarni aniq va to'g'ri anglamaslik (tushunmaslik)lariga yoki teskari tushunishlariga sabab b o 'lad i. V aholanki, bu nutqiy so'zlashuv m ateriali t a ’lim jarayonining tarkibiy qismini, mazmunini tashkil qiladi. Boshqacha qilib aytganda, nutqiy kommunikatsiya (bog'lanish) qiyinchiliklari o'quv materialini egallash jarayonini murakkablashtiradi. Shuning uchun kar va zaif eshituvchi bolalarda so'zlashuv nutqini rivojlantirish matematika darslarining samaradorligini oshirish uchun zaruriy vosita hisoblanadi. O'quvchilarga matematik nutqni o'rgatish metodikasining asosiy vazifasi quyidagilar: 1. O'quvchilarning lug'at zaxirasini boyitish. Birinchi navbatda o'quvchilarning maktab matematika kursining terminologik leksikasini va maxsus frazeologiyasini egallashlarini ta’minlash. 2. O'quvchilarning og'zaki shaklda berilgan topshiriq va savollarni anglash ko'nikmasini shakllantirish. 3. O'z fikrlarini bayon qilishda tilning grammatik, fikrlarini imloviy qurilishidan to'g'ri foydalana olgan holda ifoda etish ko'nikmasini hosil qilish va rivojlantirish. O'quvchilar matematikani o'rganish jarayonida matematik tushunchalarni anglatuvchi terminologiya bilan o'quv predmetlarida ishlatiladigan so'z va iboralarga og'zaki nutqqa doir leksik birliklarga duch keladilar. Matematika o'qitishda qo’llaniladigan leksik birliklarni ikki guruhga ajratish mumkin: 4 1. Og‘zaki nutqqa doir leksik birliklar. Og'zaki nutqqa doir leksik birliklar dars jarayonidagi tashkiliy holatlarni ifodalash uchun ishlatiladi. Masalan: kitobni oching, daftarni yoping va hokazo. Og'zaki nutqqa doir leksikadan bolalar darsga tayyor ekanliklarini o'qituvchiga yetkazishda foydalanadilar. Mazkur nutqiy material o'quvchilar tomonidan asosan ona tili va matematika darslarida egallanadi va, odatda, ularni egallashlari uchun maxsus tayyorgarlik ko'zda tutilmaydi. So‘zlar m a’nosini tushuntirishda qiyinchiliklar vujudga kelsa, o ‘quvchilar bilan amaliy ishlar bajariladi. Masalan: agar tayyorlov sinfi o'quvchisi «Kitobni oching» degan topshiriqdagi «oching» degan so'zni tushunmasa, o'qituvchi ular bilan birga «oching» so'zini talaffuz qilib, unda ifodalangan ish-harakatni bajaradi, ya’ni kitobni ochadi. Bunda «oching» fe'lining ma’nosi amaliy harakat yordamida ko'rsatiladi. 2. «Matematika» darsligidagi o‘quv topshiriqlarida va o ‘qituvchining tushuntirishlarida ishlatiladigan til birliklari, ya’ni o'quvchilarga bilim berishda ishlatiladigan so'z va iboralar. Bu guruhning nutqiy materialida, eng awalo, matematikaga doir so‘z va iboralar qoilaniladi. Bu so‘zlarning ma’nosini o'quvchilar ular bilan bog'liq tushunchalarni egallash jarayonida anglab borishadi. Birinchi bo'lib o ‘qituvchi maxsus mashqlar tizimi yordamida ularning mazmunini ochib beradi. Topshiriqlar shunday holda beriladiki, unda o'quvchilar o'rganilayotgan hodisalarning muhim alomatlarini jamlab umumlashtirsinlar va yangi so'z bilan ifodalanuvchi hodisalarni to ‘g‘ri ajrata bilsinlar. Shu maqsadda, tushuntirish ishi olib borilayotgan materia! ahamiyatsiz alomatlar va belgilar ichida turlanadi. Misol tarzida «ko'proq» va «kamroq» tushunchalarini ko'rib chiqamiz. Bu tushunchalar predmetlar to'plamlarini taqqoslash asosida o'rgatiladi. Aytaylik, 2 ta to'plam — ikkita va uchta doira olinadi. Donalab taqqoslash yo'li bilan birinchi to'plamdagi predmetlar soni ikkinchisidagidan farqlanayotganini aniqlaymiz. Birinchi to'plamdagi predmetlar miqdori «ko'proq» so'zi bilan, ikkinchisidagi esa «kamroq» so‘zi bilan belgilanadi. Bu mashq uchun predmetlar bir xil rangda, bir xil shaklda bo'lishi lozim. Chunki bir xildagi narsalar o'zaro taqqoslanadi. Keyinchalik esa ranglarni, shakl va o'lchamlarni o'zgartirish mumkin. Masalan: ikkita ko‘k va ikkita qizil doirani taqqoslash, faqat doiralarni yoki faqat uchburchaklarni taqqoslash, keyinchalik bir to'plamni uchburchaklar tashkil etsa, boshqa 5 to‘plamni doiralar tashkil etishi mumkin. Keyingi bosqichlarda bolalarga ko'zga ko‘rinmaydigan, lekin rna'lum bo'lgan o b ’ektlarni o'zaro taqqoslash mashqlari bajartiriladi. Topshiriqlar xayolan joy almashishi mumkin bo'lgan predmetlar yordamida bajariladi. Masalan: terma taxtachada 4 ta doira, pastroqda — ikkitasi donalab mutanosiblikka keltirmay tarqoq tarzda joylashtiriladi. Qaysi to'plamda predmetlar ko'pligini aniqlash uchun har bir doiradan xayoliy boshqa bir doiraga qiyos o'tkazish mumkin. Bolalar xayoliy amal yordamida aylanalarni qiyoslab. ularning o'zaro munosabatini aniqlashgach, aniq predmetlar yordamida natija tekshiriladi. Sonlarni o'rganishda faqat xayolan taqqoslanishi kerak bo'lgan vazifalarham kiritiladi. Masalan: bitta bolada uchta olma, ikkinchisida ikkita olma borligi aytiladi. Qaysi bolada olma ko'proq ekanligini aniqlash taklif qilinadi. Savolga javob berish uchun olmalar to'plamlarini xayolan taqqoslash kerak bo'ladi. Bolalar barmoq yordamida masalani yechishga harakat qiladilar. Dastlabki mashqlarda bu narsaga ruxsat berilsa-da, bolalar xayolda predmetlar bilan amaliy ishlarni bajara olishga ko'nikma hosil qilishlari uchun keyinchalik barmoq ishlatishga ijozat berilmaydi. Hosil bo'lgan natijani tekshirish uchun predmetlar donalab taqqoslanadi. «Ko'proq» va «kamroq» tushunchalari ustida ishlashning keyingi bosqichi — to'plamlami ularga mos keluvchi sonlar bilan taqqoslashdir. Masalan: 2 to'plam olmani miqdoriga nisbatan taqqoslash uchun ularni sanab, 6 va 7 sonlari hosil qilinadi. Sonlar taqqoslanadi. 6 soni tartib bo'yicha 7 dan avval keladi. Demak, 6 «kamroq» son, 7 soni 6 dan keyin keladi, u «ko'proq«. Boshqacha qilib aytganda, o'quvchi sonlar qatorini tartib bilan hosil qiladi va unda qaysi son avval va qaysi son keyin kelishini ko'radi va tasavvurida saqlab qoladi. Yakuniv bosqichda bolalar predmet va sonlarni ishlatmasdan, tasavvur orqali sonlarni taqqoslaydilar. Boshlang'ich ta'lim matematika kursida shunday tushunchalar borki, ularning mazmuni predmetlar bilan ish olib borish jarayonida ochib beriladi, undan keyingina og'zaki tarzda ifodalanadi. Bu kabi tushunchalarga komponent va amallarning natijalari haqidagi tushunchalar kiradi. O'quvchilar amallarni ifodalovchi so'z ma'nosini amallarni bajarish jarayonida bilib oladilar. Masalan: qo'shishda sonlar norni kiritiladi va keyinchalik topshiriqlar asosida bunday amallar bajariladi. O'quvchilar «qo'shiluvchi» va «yig'indi» (jami) degan atamalarni mos kelgan sonlarga nisbatan ishlatadilar, masala matni 6 ichidan shu tushunchalarni ajrata oladigan bo'ladilar. Agar atama mazmuni yaxshi o'zlashtirilmagan yoki chalaroq o'/lasht irilgan bo'lsa, atama ma’nosini ochib berishga mo'ljallangan misollarga qayta murojaat qilish kerak bo'ladi.