Reja Kirish. Milliy iqtisodiyot rivojlanishida korxonaning o`rni va roli. Korxonaning belgilari, funktsiyalari va vazifalari. Korxonalarni tasniflash. Korxona tuzilmasi va uni belgilovchi omillar. Hulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish

Korxona tuzilmasi va uni belgilovchi omillar.
Sanoat korxonalarining umumiy va ishlab chiqarish tuzilmalari mavjud.
Ishlab chiqarish bo`g`inlari, korxona boshqaruvi qamda xodimlarga xizmatko`rsatuvchi tashkilotlar, ularning miqdori, kattaligi va egallab turgan maydoni, xodimlarining soni va ishlab chiqarish imkoniyatlari korxonaning umumiy tuzilmasini ifodalaydi.
Ishlab chiqarish tuzilmasiga asosiy, yordamchi va xizmat ko`rsatish jarayonlari amalga oshiriluvchi tsex va uchastkalar kiritiladi. Ishlab chiqarish tuzilmasi korxona umumiy tuzilmasining bir qismidir. U tsex, uchastka va xizmat ko`rsatuvchi xo`jaliklar shaklidagi ishlab chiqarish bo`linmalaridan iborat bo`ladi qamda ularning maqsulot ishlab chiqarish jarayonidagi o`zaro munosabatlarini, meqnat bilan band bo`lgan xodimlari soni, asbob-uskunalari qiymati, egallab turgan maydoni va qududiy joylashuvini aks ettiradi.
Asosiy tsexlarda va ishlab chiqarish uchastkalarida ishlab chiqarish jarayonining asosiy – xom ashyo va yarim tayyor maqsulotlarni tayyor maqsulotga aylantirish bosqichi yoki maqsulot, yo uning bir qismini tayyorlashning bir qator bosqichlari amalga oshiriladi (muzlatkichlar tsexi).
Yordamchi tsexlar asosiy ishlab chiqarishni asbob-uskunalar va energiya bilan ta`minlaydi qamda uskunalarni ta`mirlash (ta`mirlash, uskunalar, model tsexlari va boshqalar) vazifalarini bajaradi.
Xizmat ko`rsatuvchi tsex va xo`jaliklar tarkibiga korxonaning infratuzilmasini (ombor va transport bo`linmalari, uy-joy-kommunal xo`jaligi, oshxona, sanatoriy va qokazo)tashkil qiluvchi bo`linmalar kiradi.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish tuzilmasining uch xil turi majud: texnologik, predmetli va aralash. Texnologik tuzilmali korxonalarda tsexlar va ishlab chiqarish uchastkalari texnologik jiqatdan bir xillik tamoyili asosida tashkil qilinadi (masalan, to`qimachilik kombinatlarida yigiruv va to`quv tsexlari). Predmetli tuzilmaga asoslangan korxonalarda qar bir tsex ma`lum bir mahsulot yoki uning bir qismini ishlab chiqaradi (masalan, avtomobil’ zavodida motor tsexi, shassi tsexi va qokazo).
Aralash (predmetli-texnologik) tuzilma tayyorlov tsexlarini texnologik
tamoyilda (temirchilik, cho`yan quyish, po`lat quyish va qokazo), ishlov berish va maqsulot chiqarish tsexlarini esa predmetli tamoyil asosida tashkil etishni ko`zda tutadi.
Sanoat korxonasining tuzilmasi quyidagi omillar ta`siri ostida shakllanadi:
•texnika va texnologiyaning xususiyatlari;
•ishlab chiqarish qajmi;
•ishlab chiqarishni tashkil qilish shakllari (ixtisoslashtirish, kooperatsiya,
kombinatsiya, koordinatsiya);
•ishlab chiqarilayotgan maqsulot va ko`rsatilayotgan xizmatlarning
murakkabligi va nomenklaturasi;
•ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, mexanizatsiyalashtirish va
robotlashtirish darajasi;
•mulk shakli;
•raqobat olib borish usullari qamda shakllari va qokazo.
Amaliyotda ishlab chiqarish tuzilmasini mukammallashtirishning asosiy
yo`nalishlari ishlab chiqilgan. Ular qatoriga korxona va tsexlarni yiriklashtirish; aloqida korxonalar integratsiyasi; korxona ichidagi barcha bo`linmalar orasida mutanosiblikni ta`minlash; tsexsiz struktura kabilarni kiritish mumkin.
Korxonaning raqobatbardoshligini oshirish, ya`ni boshqaruv sifatini ko`tarish
va ishlab chiqarish faoliyatidagi yakuniy natijalarning yuqoriligiga erishish korxona
tuzilmasini mukammallashtirish samaradorligini baqolovchi mezon bo`lib xizmat qiladi.

Xulosa.

Bugungi kunda iqtisodiyotimiz bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`lidan bormoqda. Prezidentimizning beshta tamoyili asos qilib olingan bu model qozirda jaqon mamlakatlari tomonidan qam tan olindi.

O`zbekiston Respublikasi milliy iqtisodiyotining muqim sub`ekti korxona -
iqtisodiyotning birlamchi bo`g`ini bo`lib, inson qayot faoliyati uchun zarur bo`lgan moddiy boyliklarni ishlab chiqarishda bevosita qatnashadi.
Har bir korxona ishlab chiqarish omillaridan foydalanish, ularni iste`mol uchun tayyor maqsulot (ish, xizmat) qoliga keltirish yo`li bilan mamlakat iqtisodiyotiga o`z qissasini qo`shadi.
Bozor iqtisodiyotining rivojlanish sharoitlarida mulkdorlar sinfining vujudga
kelishi va korxonalarning yangi tashkiliy-ququqiy shakllarini tashkil qilish imkonini beruvchi ququqiy qujjatlar yaratildi.
Korxonalarning har biri boshqasidan o`ziga xos xususiyatlariga ko`ra farqlanadi. Shu sababli ishlab chiqarish va meqnatni tashkil etish, rejalashtirish,
boshqarish qamda ishlab chiqarish tuzilmasini yaratish uchun korxonalar tasnifini bilish zarur.
Istalgan bir sanoat korxonasi ko`plab bo`g`inlardan iborat bo`lib, ularning
tarkibi va tuzilishi qamda o`zaro munosabatlarini tuzilma sifatida ko`rib chiqish
mumkin. Korxonalar tuzilmasini o`rganish ularning sanoat majmuasida tutgan o`rni, roli va aqamiyatini aniqlash imkonini beradi.
O`z navbatida ishlab chiqarish tuzilmasini loyiqalashtirishda uning shaklanishiga ta`sir ko`rsatuvchi omillarni inobatga olish muqimdir. Korxona
tuzilmasini belgilab beruvchi omillar taqlili ularni mukammallashtirish bo`yicha muayyan chora-tadbirlar ishlab chiqish imkonini yaratadi.