Reja: Kirish Nutq va uning xususiyatlari

Frazeologik birikmalar ularning tarkibiy qismlarining qiymatlari yig'indisidan kelib chiqmaydigan o'ziga xos, maxsus ma'noga ega, masalan: mushuk nlekinqichqirdi- oz, sirpanchiq- Beparvolik bilan, beparvolik bilan. Frazeologizmlar noaniq bo'lishi mumkin: aylantiring va aylantiring- turli yo'nalishlarda; yomon; kerak bo'lganidek emas, bo'lishi kerak, shunday bo'lishi kerak va hokazo.
Rus tilining frazeologik birliklari ifodalangan ma'nolari va uslubiy roli jihatidan xilma-xil bo'lib, ular nutq boyligining muhim manbai hisoblanadi.
Rus tilida leksik va frazeologik sinonimlarning soni va xilma-xilligi bo'yicha tengi yo'q, bu ularning semantik va stilistik farqlari tufayli fikr va his-tuyg'ularning eng nozik soyalarini aniq ifodalashga imkon beradi. Mana, masalan, M.Yu. Lermontov "Bela" hikoyasida sinonimlardan foydalanib, Kazbichning otini Azamatning ichki holatining o'zgarishiga qarab tavsiflaydi. Avval stilistik jihatdan neytral ot so'zi, keyin uning ideografik sinonimi skakun (yuqori yugurish sifatiga ega ot) ishlatiladi: - "Sizda yaxshi ot bor! – deydi Azamat, – uy egasi bo‘lsam, uch yuz toychoq podasi bo‘lsa, otingizga yarmini bergan bo‘lardim, Ka.hbalo". Har qanday holatda ham otga ega bo'lish istagi kuchayib borar ekan, Azamatning lug'atida ot so'zi paydo bo'ladi, uning yuqori stilistik rangi yigitning kayfiyatiga juda mos keladi: - " In neROtingni birinchi marta ko'rganimda, - davom etdi Azamat, - u sizning ostingizga o'girilgandalva sakrab burun teshigini yoqib yubordi ... qalbimda tushunarsiz narsa sodir bo'ldiTNuh…”.
Rus tilining lug'ati, siz bilganingizdek, birinchi navbatda, tomonidan boyitilgan so'z yasalishi. Tilning boy so'z yaratish imkoniyatlari tayyor modellar bo'yicha juda ko'p hosila so'zlarni yaratishga imkon beradi. Tildagi so'z yasalish jarayonlari natijasida katta leksik uyalar paydo bo'ladi, ba'zan esa bir necha o'nlab so'zlarni o'z ichiga oladi.
Masalan, ildizli uya bo'sh -: bo'sh, bo'sh, bo'm-bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, bo'sh, vayronagarchilik, vayronagarchilik, vayronagarchilik, cho'l, kimsasiz, isrof, bo'm-bo'sh, bo'm-bo'sh, kimsasiz, kimsasiz, bo'm-bo'sh va hokazo.
So‘z yasovchi affikslar so‘zlarga turli semantik va emotsional soyalarni kiritadi. V.G. Belinskiy shu munosabat bilan shunday deb yozgan edi: “Rus tili tabiat hodisalarini ifodalash uchun g'ayrioddiy boydir ... Darhaqiqat, tabiiy voqelik hodisalarini tasvirlash uchun qanday boylik faqat rus tilidagi fe'llarda bo'ladi: suzish, yelkan, yelkan, suzib, suzib. , suzib ketmoq, suzmoq, suzib ketmoq, suzib ketmoq, suzmoq, suzmoq, suzmoq, suzmoq... - bularning barchasi bir xil ish-harakatning yigirmata soyasini ifodalovchi bitta fe’ldir!
Rus tilida sub'ektiv baholash qo'shimchalari xilma-xildir: ular so'zlarga mehr-shafqat, xo'rlash, nafrat, kinoya, kinoya, tanishlik, nafrat va boshqalarni beradi. Masalan, yonk (a) qo`shimchasi otga nafrat tus beradi: ot, kulba, kichkina xona; -enk qo'shimchasi (a) - erkalash soyasi: kichkina qo'l, kichkina tun, qiz do'sti, tong va boshqalar.
Tilning so'z yasalish imkoniyatlaridan foydalanish qobiliyati nutqni sezilarli darajada boyitadi, leksik va semantik neologizmlarni, shu jumladan individual muallifliklarni yaratishga imkon beradi.
Morfologik darajadagi nutq boyligining asosiy manbalari sinonimiya Va grammatik shakllarning xilma-xilligi, shuningdek, ularni majoziy ma'noda ishlatish imkoniyati. Bularga quyidagilar kiradi:
1) otlarning hol shakllarining xilma-xilligi: pishloq bo'lagi - bir parcha pishloq, ta'tilda bo'l - ta'tilda bo'l, bunkerlar - bunker, besh grmmov - besh gramm va boshqalar, har xil stilistik rang berish bilan ajralib turadi (bir tomondan, neytral yoki kitobiy, boshqa tomondan);
2) semantik ohanglari va uslubiy ma’nolari bilan farq qiluvchi sinonimik hol konstruksiyalari: men uchun sotib ol - men uchun sotib ol, akaga olib kel - akaga olib kel, derazani ochmagan - derazani ochmagan vadti o'rmoni - o'rmon bo'ylab yurish;
3) ma'no, stilistik va grammatik farqlarga ega bo'lgan sifatlarning qisqa va to'liq shakllarining sinonimiyasi: bear neuuchunluzh - qo'pol ayiq, yigit jur'at etdi - jasur yigit, ko'cha tor - ko'cha tor;
4) sifatlarning qiyoslanish darajalari shakllarining sinonimiyasi: pastda - ortiq emashishora, aqlliroq - aqlliroq, eng aqlli - eng aqlli - hammadan aqlliroq;
5) sifatlar sinonimiyasi va otlarning bilvosita holatlari shakllari: kutubxona kitobi - kutubxonadan kitob, universitet binosi - universitet binosi, laboratoriya jihozlari - laboratoriya jihozlarihaqidaria, Yesenin she'rlari - Yesenin she'rlari;
6) sonlarning otlar bilan birikmalaridagi tafovut: ikki yuz nafar rezidentlar bilan - rezidentlar, uchta talaba - uchta talaba, ikkita general - ikkita general;
7) olmoshlarning sinonimiyasi (masalan, hamma - hamma - har qanday; nimadir -bir narsa -bir narsa -bir narsa; kimdir - kimdir - kimdir; kimdir - kimdir; biroz - har qanday - har qanday - biroz -birozhaqidary);
8) sonning bir shaklini boshqasining ma'nosida, ba'zi olmoshlar yoki fe'l shakllarini boshqalarning ma'nosida qo'llash imkoniyati, ya'ni. Odatda qo'shimcha semantik soyalar va ekspressiv ranglar paydo bo'ladigan grammatik-semantik transferlar. Masalan, biz olmoshining siz yoki siz ma’nosida qo‘llanilishi hamdardlik, hamdardlik bildirish: Mana, biz (siz, siz) allaqachon yig'lashni to'xtatdik(we ni I ma’nosida ishlating). NatijadalekinHaqiqiy materialni tahlil qilib, biz quyidagi xulosalarga keldik ...(kelajak zamonning hozirgi zamon ma'nosida ishlatilishi).