Reja: kirish. Qishloq xo‘jaligining yalpi va tovar mahsuloti haqida tushuncha, ulaming ahamiyati

1. Qishloq xo‘jaligining yalpi va tovar mahsuloti haqida tushuncha, 
ulaming ahamiyati 
Qishloq xo'jaligi korxonalarining hisobot-statistik materiallaridan tovar mahsulotlari 
o'tkazilmaydi. Tovar va realizatsiya qilinadigan mahsulotlar amaldagi narxlarda 
hisoblab chiqiladi. Korxona va tarmoqlaming tovar mahsulotlarini farqlash lozim. 
Korxona tarmoqlarining alohida turdagi mahsulotlarining tovarliligini ifodalovchi 
asosiy ko‘rsatkichlar-yer maydoni birligiga yoki chorva moli bosh soni hisobiga 
tovarlilik darajasi, tovar mahsulotlarining umumiy hajmi, tovar mahsulotining hajmi 
hisoblanadi. Tovar (realizatsiya qilingan) mahsulotining (TM) yalpi mahsulotga 
nisbatini anglatuvchi muhim ko‘rsatkich-tovarlilik darajasi deyiladi%: TM Td = ------
--- xlOO YAM Alohida turdagi mahsulotlaming tovarlilik darajasini aniqlashda 
(g‘alla, paxta, sut va hokazo) yalpi va realizatsiya hajmini natural ifoda tarmoqlar 
yoki korxonalar bo‘yicha bir butun-qiymat ko‘rsatkichlarida hisoblab chiqishi 
mumkin. Bu holda yalpi va realizatsiya qilingan mahsulot yagona narxda masalan, 
taqqoslama baholarda hisoblab chiqilishi muhim. Qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqarishining tovarlilik darajasi, xo'jalik toifalari bo‘yicha keskin farqlanadi. 

---

Tovarhlikning eng yuqori darajasi, qishloq xo‘jaligi korxonada, eng past - aholi 
xo‘jaliklaridir. Bu qishloq xo‘jaligini yuritish maqsadlariga bog‘liq. Qishloq xo‘jalik 
korxonalarining maqsadi sotish uchun mahsulot ishlab chiqarish, aholi xo‘jaliginiki 
esa-oilasining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish. Keyingi 
yillarda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining tovarlilik darajasi, hamma tarmoqdagi 
xo‘jaliklarda pasaydi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining tovarlilik darajasini 
oshirishning zamonaviy sharoitdagi asosiy yo‘nalishlari quyidagilar: - qishloq 
xo‘jaligi ekinlari hosildorligining ortishi va chorva mollarining mahsuldorligi 
hisobiga (masalan, qishloq xo‘jaligida qo‘llaniladigan navlarning va gibridlaming 
hosildorligi, faqat 30-50 %) yalpi mahsulotning ortishi - mahsulotlami xo‘jalik 
ichidagi ishlab chiqarish ehtiyojlariga sarflashni qisqartirish (urug‘lik, ozuqa, xom-
ashyo va boshqalar); urug‘lik va ozuqalar sifatini yaxshilash ulami sarflashda 
tejamkorlik; - ishlab chiqarishni saqlash va yuklab tushirish jarayonida yo‘qotishlami 
kamaytirish; - mahsulot sifatini oshirish; - qishloq xo‘jalik korxonasida marketing 
xizmatini tashkil etish. Barcha qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida ishlab chiqarishining 
tovarlilik darajasi (ishlab chiqarishning umumiy hajmidan realizatsiya qilingan) % 
Mahsulotlar 2005 2006 2007 2008 2009 Paxta 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 G‘alla 
52,8 52,6 50,9 51,2 62,0 Kartoshka 11,0 11,2 12,5 12,8 12,0 Sabzavotlar 21,4 22,4 
21,5 20,8 20,9 Chorva mollari va parrandalar (tirik vaznda) 57,1 58,7 56,3 57,1 58,2 
Sut 50,0 49,9 50,5 51,8 50,8 Tuxum 68,3 68,6 68,4 68,5 70,1