Reja Kirish Sog‘lom bolalar kuchli davlat kelajagi
Bola jismonan rivojlanishi uchun uni to’g’ri ovqatlantirish
Download 38.53 Kb.
|
Bolalarni to\'g\'ri ovqatlantirish xususiyatlari tayor
|
2 . Bola jismonan rivojlanishi uchun uni to’g’ri ovqatlantirish
Bola jismonan rivojlanishi uchun uni to’g’ri ovqatlantirish zarurligini barchamiz bilamiz. Lekin aqliy rivojlanish uchun ham kerakli mahsulotlarni iste’mol qilish foyda keltirar ekan. Maktab yoshidagi bolalarning o’sayotgan organizmi uchun ovqatlanish tarzi nihoyatda muhim hisoblanadi. Aqlli va sog’lom bolani o’stirmoqchi bo’lsangiz, quyidagi maslahatlar bilan tanishib chiqing: Bola xilma-xil ovqatlardan iste’mol qilishi kerak. Iste’mol qilinayotgan mahsulotlar turi qanchalik ko’p bo’lsa, ovqat ratsioni qanchalik xilma-xil bo’lsa, buning foydasi shunchalik ortadi. Bola kichikligidan har xil ta’mlarga o’rgangan bo’lishi kerak. Bola go’sht mahsulotlaridan ko’proq iste’mol qilishi darkor. Go’sht — bu oqsil manbayidir. Oqsil esa organizmdagi gormonlar, fermentlar va antijismlarning shakllanishida katta ahamiyatga ega. Undan tashqari, oqsil organizmdagi suv mutanosibligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Oqsil o’sayotgan bola organizmini sink moddasi bilan ta’minlaydi. Agar bolada sink yetishmovchiligi bo’lsa, u gripp kasalligiga ko’p chalinadi, sekin o’sadi, ishtahasi past bo’ladi va xotirasi yaxshi rivojlana olmaydi. Yog’larning «foydali» larini bolaga yediring. Masalan, Omega-3 yog’lari miya rivojlanishiga, ko’rish qobiliyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Omega-3 yog’i danaklarda, zaytun yog’ida mavjud. Sariyog’ bolaga foyda keltirmaydi, qandli diabet bilan kasallangan bolalar uchun u zararli hisoblanadi. Kalsiy bolaning salomatligi uchun nihoyatda muhim mineral hisoblanadi. Kalsiy suyaklarning to’g’ri o’sishi, organizmning qon bilan ta’minlanishi va hattoki yaxshi uyqu uchun juda kerak. Organimda kalsiy yetishmovchiligi mavjud bolalar juda asabiy, bir joyda o’tira olmaydigan, fikrini yig’a olmaydigan bo’ladilar. 1 dona sabzini qirg’ichdan chiqarib mayda to’g’ralgan shaftoli (konservadagi shaftoli yoki turshak) qo’shamiz. Aralashtirib 1 choy qoshiq smetana solamiz. Sabzidagi vitaminlar organizmga aynan smetana bilan yaxshi qabul qilinar ekan. Bolalar meva va sabzavotlardan ko’p ist’emol qilishlari zarur. Meva va sabzavotlar ko’plab vitamin va mikroelementlarga boy. Sabzavotlarning yorqin ranglilarini iste’mol qilish tavsiya etiladi. Maktab yoshidagi bola kuniga kamida 3-4 xildagi meva-sabzavotdan 5-9 marta oz miqdordan taomlar bilan iste’mol qilishi lozim. Suvning ahamiyati haqida unutmang. Inson organizmi uchun suv nihoyatda muhimdir. Suv charchoqni oladi, organizmni ozuqa moddalar bilan ta’minlaydi, tana haroratini nazorat qiladi, bolaning shilliq a’zolarini namlab, ba’zi bakteriyalardan himoya qiladi. Bola so’ramagan holda ham unga muntazam ravishda suv ichirib turish kerak. Faqat sharbat, choy yoki boshqa ichimlikni emas, balki toza qaynatilgan suvni ichirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Yaqinda rossiyalik olimlar maktab yoshidagi bolalarning yurak va nafas olish organlarining dars paytidagi holatini tahlil qilib chiqishdi. Tahlil natijasiga ko’ra, o’quvchining dars paytidagi xavotir darajasini kosmonavtlarning fazo holatidagi xavotir darajasi bilan solishtirsa bo’lar ekan. O’quvchi partada o’tirgani bilan u juda ko’p kaloriya yo’qotar ekan. O’quvchining miyasi ovqat bilan kirgan energiyaning 25 foizini ishlatar ekan, vaholanki, kattalar atigi 3-4 foizini ishlatadilar. Shuning uchun bolalar 7-10 yoshida ovqat bilan birga kuniga 2000 kilokaloriya qabul qilishligi kerak, 11-14 yoshda 2400-2600 kilokaloriya, 16 yoshda esa 3000 kilokaloriya (kattalar – 2000-2200, keksalar – atigi 1500 kilokaloriya). Lekin bu degani o’quvchilar qornini sosiska, gamburger, qovurilgan kartoshka va shokoladli konfetlar bilan to’ldirsa, hammasi dars davomida so’rilib ketadi, degani emas. Birinchidan, so’rilib ketmaydi, hamma ovqat ham har xil so’rilish darajasiga ega. Hozirgi kunda o’quvchilarning 10 foizi ortiqcha vaznlik kasalligiga duchor boʻlgan. Ikkinchidan, farzandingiz aqlli, ziyrak bo’lishini xohlasangiz, u umuman boshqa mahsulotlarni iste’mol qilishi zarur. Ovqatlanish madaniyatini singdirish shakllaridan biri burchdir. Ikkinchi kichik guruh bolalarida oshxona vazifalari uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirish bo'yicha ishlar yilning ikkinchi yarmida boshlandi. Fartuklar va qalpoqchalarni kiyib , bolalar kechki ovqat uchun dasturxon yaratishga yordam berishdi: ular qoshiqlarni qo'yishdi, non qutilarini (nonsiz), plastinka va stakanlarni tartibga solishdi. O'qituvchilar bolalarga ishda izchillik va topshiriqdan chalg'itmaslik qobiliyatini o'rgatishdi. O'rta guruhda har bir navbatchi bitta stolni to'liq qo'ydi: alohida salfetkalar, vilkalar, qoshiqlar, non qutilari, salfetkalar ushlagichlari , stakanlar va plastinkalar (xizmat stolidan). O'qituvchilar bolalarga dasturxonni to'g'ri qo'yishni o'rgatishdi. Tuzatish guruhida (katta maktabgacha yoshdagi) ovqat xonasida navbatchilik paytida bolalar kichik o'qituvchiga stol qo'yish va gigiena talablariga rioya qilish bo'yicha ilgari olingan bilimlarni mustahkamlab, stol qo'yishda yordam berishdi. O'qituvchining yo'l-yo'riqlari xatolarning oldini olishga va agar ular yo'l qo'yilgan bo'lsa, ularni tuzatishga qaratilgan edi. Buning uchun o'qituvchi navbatchilardan nima qilish kerakligini va qanday tartibda eslab qolishlarini so'radi. Agar bolalar qiyin bo'lsa, o'qituvchi diagrammalarga e'tibor berdi. Ish oxirida xizmatchilar stolni o'rnatishning to'g'riligini tekshirdilar va o'tkazib yuborilgan xatolarni tahlil qildilar. Oziq-ovqat madaniyati ko'nikmalarini rivojlantirishga katta e'tibor berildi. Tushlik oldidan to‘g‘ri ovqatlanish, sog‘lom taomlar, dasturxon odobi haqida suhbatlar o‘tkazilib, menyu haqida so‘z yuritildi. O‘qituvchilar tomonidan badiiy so‘zlar, she’rlar, maqol va matallardan foydalandilar. Stollarni o'rnatishda nonushta, tushlik va tushlik choyi uchun taqdim etilgan idishlar soniga qarab xizmat ko'rsatishdagi farqga urg'u berildi. Ovqatlanish paytida o'qituvchilar bolalarning stolda o'zini tutish qoidalariga rioya qilishlariga ishonch hosil qilishdi: tirsaklaringizni stolga qo'ymang, tik o'tiring, ovqatni yaxshilab chaynang, pichoqni to'g'ri ishlating. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o'yin etakchi faoliyat va o'rganish va tashqi dunyo bilan o'zaro munosabatda bo'lishning eng samarali usuli ekanligini hisobga olib, biz ushbu faoliyat turidan keng foydalandik. Didaktik o'yinlar keng qo'llanildi: "Salat tayyorlang", "Kompot pishiring", "Hid bo'yicha taxmin qiling", "Ta'mga qarab taxmin qiling", bu bolalarga ovqat pishirish xususiyatlari bilan tanishishga yordam berdi, mahsulotning foydaliligini aniqlashga yordam berdi, va taomlarning turli ta'mlariga qiziqish uyg'otdi. "Mehmonlarni kutish", "Oilaviy kechki ovqat", "Katya qo'g'irchog'ining tug'ilgan kuni", "Kafe", "Do'kon" rolli o'yinlari dasturxon tuzish, o'zini tutish qoidalari va kundalik ovqatlanishni tayyorlash bo'yicha olingan ko'nikmalarni mashq qilishga yordam berdi. O'z o'yinlarida bolalar o'zlarining tajribalari va oilaviy an'analariga tayandilar. To'g'ri ovqatlanish ko'nikmalarini shakllantirish oila bilan o'zaro aloqasiz mumkin emas. Bolalarning ovqatlanishini tashkil etish masalasida o'quvchilarning ota-onalari bilan ishlashga katta e'tibor qaratildi. O'qituvchilar ota-onalarga taxminan o'n kunlik menyu, uni tayyorlash tamoyili, taomlar retseptlari bilan tanishtirdilar, sog'lom ovqatlanish va dasturxon odobi qoidalariga rioya qilishni faol targ'ib qildilar. Ota-onalar bilan maslahatlashuvlar, ota-onalar yig'ilishlari "To'g'ri ovqatlanishning ahamiyati", "Kichkina bolani qanday ovqatlantirish kerak", ularga hamshira va bolalar bog'chasi oshpazi taklif qilindi; davra suhbati "Biz uyda nima yeymiz". Ota-onalar burchaklarida to'g'ri ovqatlanish haqida turli xil ma'lumotlar bor edi: "Bolalar taomlarini qanday qilib chiroyli tayyorlash kerak", "Idish retseptlari", "Bolalar ovqatlanishining xususiyatlari", bolalar tomonidan tayyorlangan "Bizning tanlovimiz - sog'lom oziq-ovqat" devor gazetasi. Bizning bolalar bog'chamiz Tsementnikov qishlog'ida joylashgan bo'lib, Tsement zavodida juda ko'p ota-onalar ishlaydi. MCHCda ishlaydigan onalar va otalar ishda tushliklarni tashkil qilish haqida gapirishdi. Tuzatish guruhining bolalari zavod oshxonasiga ekskursiyaga borishdi, u erda ular idish-tovoqlar bilan tanishishdi va ishchi ovqatlanishining o'ziga xos xususiyatlari bilan tanishdilar. Ota-onalar loyihalarda ishtirok etishdi: bolalar ota-onalari bilan uyda ovqat pishirishdi, pishirish jarayonini suratga olishdi, "Mening sevimli taomim" rasmlar ko'rgazmasida ishtirok etishdi va "Onam bilan pishirish" foto kollajini yaratishdi. Bolalar va ularning ota-onalari uyda "Sog'lom mahsulotlar" mavzusida rasmlar, retseptlar, fotoalbomlar va qo'l san'atlari albomlarini yasadilar. Ishning natijasi quyidagicha edi: Sog'lom ovqatlanish va sog'lom turmush tarziga bo'lgan ehtiyoj shakllandi. Oziq-ovqatlarda mavjud bo'lgan vitaminlarning foydalari haqida bilimlar shakllantirildi. O'z sog'lig'i uchun mas'uliyat hissini rivojlantirdi. Bolalar sog'lom taomlarni tanlashni o'rgandilar. Jadvalni o'rnatish qobiliyati yaxshilandi. Xalq taomlari an'analariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lish rivojlangan. Ota-onalarning oilada sog'lom ovqatlanish masalalariga bo'lgan qiziqishi va malakasi oshdi. Xulosa
Bo’tqa murakkab uglevodlarga boy bo’lib, ular glyukozani qonga asta-sekinlik bilan chiqaradi, bu esa bolangiz tushlikkacha o’zini to’q tutishining garovidir. Eng yaxshi bo’tqa — bu grechkali bo’tqadir. Unda miyaning aktiv ishlashi uchun zarur bo’lgan oqsillar, fosfor, kalsiy, temir moddalari va B guruhiga oid vitaminlar ko’p. Guruchli bo’tqa ham yaxshi. Lekin unda oqsillarga nisbatan kraxmal ko’proq bo’ladi. Mankadan tayyorlangan bo’tqa oxirgi o’rinda, lekin bu degani u yomon emas, shunchaki yuqori kaloriyaga egaligi tufayli oxirgi o’rinni egallab kelmoqda. Aytgancha, musobaqalar va imtihonlardan oldin bolaga aynan mankali bo’tqani berish lozim. Faqat bo’tqani sutning o’zida emas, balki suv bilan aralashgan holda tayyorlash lozim, oshqozonda hazm qilinishi yengil bo’ladi. bo’tqani boshqa nonushtalar bilan almashtirib turish lozim, masalan, sabzavotli omlet, turli xil zapekankalar, pishloqdan va tvorogdan tayyorlangan taomlar. Adabiyotlar ro'yxati Doskin V.A. Sog'lom o'sish: O'qituvchilar, ota-onalar va jismoniy tarbiya o'qituvchilari uchun qo'llanma / V.A. Doskin , L.G. Golubeva. – M.: Ta’lim, 2002. – 110 b. Martynov S.M. Bolaning sog'lig'i sizning qo'lingizda: Amaliy maslahat . pediatr: Shahzoda. bolalar bog'chasi o'qituvchilari uchun do'zaxdan va ota-onadan. – M.: Ta’lim, 1991. – 223 b. Maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalar ovqatlanishini tashkil etish: ishlab chiqarish - amaliy nashr : 3 soat ichida / komp. T.V. Shipova ; tomonidan tahrirlangan N.V.Dorogina . - 1-qism. – Magnitogorsk, 2001. – 400 b. Tug'ilgandan maktabgacha. Maktabgacha ta'limning asosiy ta'lim dasturi / Ed. EMAS. Veraksi , T.S. Komarova, M.A. Vasilyeva. – 3-nashr, rev . va qo'shimcha – M.: Mozaik-sintez, 2016. – 368 b. Tarasova T.A., Vlasova L.S. Men va mening salomatligim: 2 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalarda sog'lom turmush tarzi ko'nikmalarini rivojlantirish va mustahkamlash bo'yicha amaliy qo'llanma. Dars dasturi, mashqlar va didaktik o'yinlar. – M.: Maktab matbuoti, 2008. – 80 b. Download 38.53 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|