Reja: Kirish ttm vattmsh, markalanishivaxarakteristikalar. Tarmoqbuyruqtizimiarxitekturasi. Kmdya, markalanishivaxarakteristikalari. Xulosa. Foydalanilganadabiyotlar. Kirish

ARPA Nettarmog'iningrivojlanishibilanturlitarmoqlarnio'zarobog'lash, ya'niyagonatarmoqyaratishmuammosiyuzagakeladi. - Bundaystandart 1974-yildayaratildi. 1983-yilda esa AQSH MudofaavazirliginingARPA Netshoxobchalaridagibarchamashinalaridaishlabchiqilganstandartlardanfoydalanishhaqidabuyruqchiqarildi. Bu standartlarniishlatishuchunesao'shapaytlardakengtarqalganoperatsiontizim UNIX operatsiontizimiishlatildi.
1986-yilga kelib, AQSH Milliyfanlarfondi(National ScienceFoundation — NSF)tomonidano'ziningoltitasuperkompyuterlimarkazinibirlashtirishuchuntayanchtarmoqyaratildi. Bu tarmoqjudaquwatlivayuqorisifatliqurilmalarva AQSH Mudo­faavazirligitomonidanbelgilanganstandartlargaasoslanganedi. 1992-yil NSF kompaniyasianashutayanchtarmoqniboshqari-shigakelishibolindi. Ana shuvaqtdanboshlab internet nafaqatdavlat (o'quvvailmiy) muassasalarida, shuningdek, tijoratmaqsadlarida ham ishlatilaboshlandir Internet asta-sekin AQSH chegaralaridanchiqibboshqamamlakatlarga, dastlabYevropa, ke-yinchalikOsiyo, Afrikaga ham tarqaldi. Bugungikunda internet haqiqatan ham dunyoviytarmoqqaaylangan.
Axborotlarnitadqiqqilish NUA firmasining 2001-yil noyabroyidaberganma'lumotigako'ra, 2000-yilda internet tarmog'i-danfoydalanuvchilarmiqdoriquyidagichabo'lgan (110-betdagi jadval).
Internetningtarkibiyqismlarivaresurslarihaqidaqisqachato'xtalibo'tamiz.

Mintaqa	Foydalanuvchilar soni (mln.)
AQSH va Kanada Yevropa Osiyo va Tinch okeani mintaqasi Janubiy Amerika Afrika O'rta Sharq Dunyo bo'yicha	167,12 113,14 33,61 16,45 13,11 2,40 407,10

Internet o'z-o'zinishakllantiruvchivaboshqaruvchimurakkabtizimbo'lib, asosanuchta — texnik, dasturiy, axborotli tar-kibiyqismlardantashkiltopgan.

Internetningtexniktarkibiyqismiturlirusumdagikompyuter, aloqakanallari, tarmoqtexnikvositalarimajmuyidantashkiltopgan. Ularningbarchasidoimiyvavaqtinchalikasosdafaoliyatko'rsatishimumkin. Ulardanixtiyoriybiriningishdanchiqishitarmoqningumumiyfaoliyatigata'siretmaydi.
Internetningdasturiyta'minotitarmoqqaulangankompyutervatarmoqvositalariniyagonastandartasosidamuloqotqilish, ma'lumotlarniixtiyoriyaloqakanaliyordamidauzatishdarajasidaqaytaishlash, axborotlarniqidiribtopishvasaqlashhamdatarmoqdaaxborotxavfsizliginita'minlashkabimuhimvazifalarniamalgaoshiruvchidasturlarmajmuyidaniborat.
Internetningaxborotliqismi internet tarmog'idamavjudbo'lganturlielektronhujjat, grafik, rasm, audioyozuv, videotasvirvah.k. lar ko'rinishidagiaxborotlarmajmuyidantashkiltopganxiJlarbutuntarmoqbo'ylabtaqsimlanishimumkin. Masalan, sizkompyuteringizdao'qiyotganelektrondarslikningmatnibirmanbadan, undagirasmlarvatovushikkinchimanbadan, videotasvirvaizohlaruchinchimanbadanyig'ilishimumkin. Shundayqilib, tarmoqdagielektronhujjatnio'zaromoslashuvchan «giperbog'lanishlar» orqalibirnechamanbalarmajmuyiko'rini-shidatashkiletishmumkin. Natijadamillionlabo'zarobog'langanelektronhujjatlarmajmuyidantashkiltopganaxborotmuhitihosilbo'ladi.
Internet tarmog'iningmohiyatinitushunishuchununingmantiqiytuzilishinitushunishkerak. Ushbumantiqbilantanishibchiqamiz.
Ma'lumki, avtomobildanfoydalanganda transport turlariuchunbelgilanganqonun-qoidalargarioyaqilishshart. Xuddishunday internet xizmatidanfoydalanuvchilaruchun ham hammagabirxilbo'lgankompyuterdama'lumotlarniuzatishtartibinibelgilovchiyagonaqoidalarmajmuyibelgilangan.
Ikkikompyuterorasidama'lumotlarniuzatishtartibivaformatinibelgilovchiqoidalarmajmuyibayonnoma (protokol) deb ataladi.
Masalan, http, ftpvaboshqalarbayonnomagamisolbo'laoladi. Tarmoqdaishlashuchunberilganbayonnomaga, mosholda, ma'­lumotlarniuzatishimkoniniberadiganmaxsusdasturta'minotigaegabo'lishikerak. Bundaydasturlarbayonnomalarniamalgaoshirishdeyiladi. Ularoperatsiontizimdajoylashtirilganbo'lishiyokialohidaamaliydasturlarpaketisifatidayaratilishimumkin. Hozirgizamonoperatsiontizimlariningbarchasiinternetdaishlashnita'minlovchiasosiybayonnomalargaega.
Internetdaaxborotnipaketliuzatishprinsipidanfoydalaniladi. Endiaxborotnipaketliuzatishmazmunibilantanishibchiqa­miz.
Internet vaundaishlashnitasawurqilishuchuntelefontarmog'inieslashingizmumkin. Chunkitelefontarmog'ida ham shungao'xshashaloqakanaliishlatilib, birnechadaqiqadadunyoningxohlagannuqtasibilanbog'lanishmumkin. Albatta, buo'xshatishshaklanbirxilbo'lsa-da, ishprinsipibo'yichakattafarqqiladi. Ya'nitelefondagaplashishpaytidastansiyalarorasidagikanalto'la band bo'ladi. Bu kanaldantelefonqiluvchivaunieshituvchidanboshqahechkimfoydalanaolmaydi. Agar telefonstansiyasiningbarchakanallari band bo'libqolsa, bukanaldagaplashayotganabonentlarbilan ham bog'lanishmumkinbo'lmayqoladi. Ko'rinibturibdiki, butamoyildaishlaydigankanallardanfoydalanishkompyutertarmog'ida samara bermaydi.
Taqqoslashningqulayrog'isifatidaoddiyaloqaxizmatiniolishmumkin. Bundaixtiyoriysondagima'lumotlarixtiyoriyyo'nalishdauzatiladi. Gazetavajurnallarto'plamibo'laklabuzatiladi. Internetda ham shundayxususiyatdanfoydalaniladi.
Ma'lumotlarningqismlargabo'linishipaketlardebataladi.
Paketda, xususan, ma'lumotlarbilanbirgauniberilganmanzilgato'g'riyetkazishimkoniniberuvchiboshqaruvaxboroti (masalan, qabulqiluvchiningmanzili) ham beriladi.
Axborotniuzatishjarayonida, xuddioddiyaloqakabiba'zixabarlarbelgilanganmanzilgayetibbormasligi (yo'qolishi), ba'zibirlariesaoddiyaloqadaro'ybermaydiganholda, ya'nibirnechanusxadayetkazilishimumkin.
Internet tarmog'iningsamaraliishlashiuchunmavjudaxbo­rotniqandayqilibpaketlarholatidauzatishvayetkazilganaxbo­rotniqaytatiklashhamdabo'laklanganpaketlarnifoydalanuvchigaqandayyetkazishkerakligimuammosinihalqilishlozimbo'ladi.