Reja-konspekti

Dunyo bo’ylab Islom. 120 dan ortiq davlatda o‘tkazilgan demografik tadqiqotlar bugun dunyo bo‘ylab 1.57 milliard musulmonlar istiqomat qilishini ko‘rsatdi. Bu raqam 2009 yil hisobi bilan 6.8 milliardlik dunyo aholisining 23 % ini tashkil etadi. Bugun musulmonlar er sharining aholi mavjud bo‘lgan barcha besh qit’asida yashaydilar. Umumiy musulmon aholisining 60% dan ko‘prog‘i Osiyoda, 20%i YAqin SHarq va SHimoliy Afrikada istiqomat qiladi. SHunga qaramay, YAqin SHarq va SHimoliy Afrika hududi aholisining asosiy qismini musulmonlar tashkil qiluvchi mamlakatlar joylashgan zonadir.
Mazkur zonadagi 20 dan ziyod mamlakat va hududlarning yarmidan ko‘pida aholining taxminan 95% dan ortig‘ini musulmonlar tashkil etadi.
300 milliondan ortiq musulmonlar yoki dunyo musulmonlarining har beshdan biri islom asosiy din bo‘lmagan mamlakatlarda yashaydi. Biroq, shuni qayd etish lozimki, islom asosiy din bo‘lmagan mamlakatlarda yashovchi musulmonlarning soni ham ancha katta. Misol uchun, Hindiston dunyoda eng ko‘p musulmon aholisi bo‘lgan davlatlar ichida 3-o‘rinda turadi. Xitoy musulmonlari soni Suriya musulmonlari sonidan, Rossiya musulmonlari esa Iordaniya va Liviya musulmonlarining birgalikdagi hisobidan ancha ko‘p. 1.57 milliard musulmonlarning 10-13%ini shialar, 87-90%ini sunniylar tashkil etadi. SHialarning aksari (chamasi 68%-80%) 4 mamlakat: Eron, Pokiston, Hindiston va Iroq hissasiga to‘g‘ri keladi.
Mazkur tadqiqot Pew Research Center tomonidan amalga oshirilgan bo‘lib, butun dunyo musulmon aholisining soni, joylashuvi hamda tarqalish hududi haqida axborot beruvchi eng so‘ngi va to‘liq ma’lumotdir. Bundan avvalgi tadqiqotlar dunyodagi jami musulmon aholisining umumiy sonini 1 milliarddan 1.8 milliardgacha deb ko‘rsatardi. Biroq ularning birortasi mazkur raqamlar qaerdan kelib chiqqanini asoslovchi maxsus manbaga suyanmasdi. The Pew Forum taqdim etgan ma’lumotlar 232 mamlakat va hududlardan olingan. Markaz tadqiqotchilari 50 ga yaqin demograflar hamda jahonning turli nuqtalarida joylashgan tadqiqot markazlari va universitet tadqiqotchilari bilan hamkorlikda-demografik tahlillar, aholi soni hisobotlari singari 1,500 ga yaqin manbani tahlil etgan holda o‘z turi bo‘yicha yagona bo‘lgan mazkur loyihani amalga oshirdilar. Bundan tashqari, markaz 2010 yilda shu singari Xristian aholisining soni bo‘yicha ham tadqiqot o‘tkazishni rejalashtirgan. Mazkur tadqiqotlardan ko‘zlangan asosiy maqsad insonlarning dinni teranroq tushunishga ko‘mak berishdan iborat.
Dunyodagi har uch musulmonning ikkitasi quyida keltirilgan 10 ta davlatda istiqomat qiladi. Mazkur 10 davlatning 6 tasi Osiyo (Indoneziya, Pokiston, Hindiston, Bangladesh, Eron va Turkiya)da, 3 tasi SHimoliy Afrika (Misr, Jazoir, Marokash)da, 1 tasi esa Markaziy Afrika (Nigeriya)da joylashgan.
Dunyo musulmonlarining asosiy qismi — har o‘ntadan olti kishi (62%) – Osiyo hududiga to‘g‘ri keladi. Bu hudud nafaqat Xitoy singari SHarqiy Osiyo mamlakatlarini balki Osiyoning uzoq G‘arbidagi Turkiya kabi mamlakatlarni ham o‘z ichiga oladi.
Dunyo musulmonlarining 80% i musulmonlar diniy ko‘pchilikni tashkil qiluvchi mamlakatlarda yashaydi. Dunyo musulmonlarining har beshdan biri o‘z mamlakatlarida diniy ozchilikni tashkil qiluvchi aholi sifatida istiqomat qiladi. CHamasi 317 million musulmonlar turli mamlakatlarda diniy ozchilik sifatida yashaydi. Ulardan 240 million musulmon 5 mamlakatda: Hindiston (161 million), Efiopiya (28 million), Xitoy (22 million), Rossiya (16 million), Tanzaniya (13 million)da istiqomat qiladi. Musulmonlar ozchilik sifatida yashaydigan 10 ta yirik mamlakatning 2 tasi Evropada: Rossiya (16 million), Germaniya (4 million). Mazkur mamlakatlardagi musulmonlar diniy ozchilik sifatida yashasalar ham ularning soni ancha kattadir. Misol uchun, Hindiston dunyoda eng ko‘p musulmon aholisi bo‘lgan mamlakatlar ichida 3-o‘rinda turadi. Efiopiya musulmonlari soni Afg‘oniston musulmonlari soniga tengdir. Xitoyda Suriya qaraganda ko‘p musulmon yashasa, Rossiya musulmonlari Iordaniya va Liviya musulmonlarining birgalikdagi hisobidan ancha katta, Germaniyada esa Livandagiga qaraganda ko‘p musulmon istiqomat qiladi.
Tadiqiqotga kiritilgan 232 mamlakat va hududning 50 tasida musulmonlar aholining boshqa diniy vakillariga nisbatan ko‘pchilikni tashkil qiladilar. Bundan o‘zga o‘nta mamlakatning oltitasida (62%) gi musulmonlar soni alohida Rossiya va alohida Xitoy musulmonlaridan kam. Boshqa hududlarga qaraganda YAqin SHarq va SHimoliy Afrikada musulmonlar aholining boshqa din vakillariga nisbatan ko‘pchilikni tashkil qiladigan davlatlar soni ko‘pdir. Mazkur zonadagi 20 ta davlat va hududning 17 tasi — mamlakat aholisining 75 %dan ortig‘ini musulmonlar tashkil etuvchi davlatlar sanaladi. Bundan Isroil, Livan va Sudangina mustasno. Osiyodagi 61 mamlakatning 12 tasida, Markaziy va Janubiy Afrikadagi 50 mamlakatning 10 tasida, Evropadagi 50 mamlakatning 2 tasi (Kosova va Albaniya) da aholining 75% i yohud undan ko‘prog‘ini musulmonlar tashkil qiladi.
Musulmonlarning asosiy ko‘pchiligi sunniylardir. Dunyo musulmonlarining 10-13 % ni shialar tashkil qiladi. Bu degani dunyo bo‘ylab shialar soni 154-200 million atrofida. 116-147 million shialar Osiyo hududida yashaydi. Taxminan 36-44 million shialar YAqin SHarq-SHimoliy Afrika hududiga to‘g‘ri keladi. Bu degani: Osiyo-Okeaniya mintaqasida yashovchi musulmonlarning 12-15%i, YAqin SHarq-SHimoliy Afrika mususlmonlarining 11-14% shialar. SHialarning aksari (chamasi 68%-80%) 4 mamlakat: Eron, Pokiston, Hindiston va Iroq hissasiga to‘g‘ri keladi. Eronda 66-70 million shialar (dunyodagi shialarning 37-40%) istiqomat qiladi. Iroq, Hindiston va Pokistonning har birida taxminan 16 million shia yashaydi. 1 million va undan ko‘proq shialar Turkiya, YAman, Ozarbayjon, Afg‘oniston, Suriya, Saudiya Arabistoni, Livan, Nigeriya va Tanzaniyada istiqomat qiladi. AQSH bilan Kanadada 300,000 atrofida shia yashaydi. Bu raqam SHimoliy Amerika musulmonlarining 10% ini tashkil qiladi. 4 mamlakat — Eron, Ozarbayjon, Bahrayn va Iroqda shia musulmonlari umumiy aholining asosiy qismini tashkil qiladi.
Osiyo-Okeaniya zonasida dunyo musulmonlarining 62% i istiqomat qiladi. Osiyodagi eng ko‘p musulmon aholisiga ega bo‘lgan 6 mamlakat: Indoneziya (203 million), Pokiston (174 million), Hindiston (161 million), Bangladesh (145 million), Eron (74 million) va Turkiya (74 million) dir. Mazkur 6 mamlakat birgalikda Osiyodagi umumiy musulmon aholisining 85% i, dunyo musulmon aholisining esa yarmidan ortig‘i (53%)ni o‘z ichiga oladi.
Osiyoda yashovchi musulmon aholining yarmi (484 million — 50%) Janubiy Osiyo hissasiga to‘g‘ri keladi. SHundan qolgani Janubi SHarqiy-SHarqiy Osiyo (253 million — 26%) va Markaziy-G‘arbiy Osiyo (235 million — 24%) o‘rtasida teng taqsimlanadi. Okeaniyada juda oz miqdorda (0,5 million — <1%) musulmonlar istiqomat qiladi.
Indoneziya dunyoda eng ko‘p (203 million) musulmon aholisi bo‘lgan mamlakat sanaladi. Dunyo musulmon aholisining taxminan 13 %i, Janubi SHarqiy-SHarqiy Osiyo hududida yashovchi musulmonlarning esa 80% i Indoneziya hissasiga to‘g‘ri keladi. Janubiy Osiyodagi 7 mamlakatning 3 tasi – Pokiston, Hindiston va Bangladesh birgalikda dunyo musulmonlarining 31%, Janubiy Osiyo musulmon aholisining esa 99% yashaydigan hududdir.
20 milliondan ortiq musulmon aholiga ega Osiyoning boshqa mamlakatlari safiga Afg‘oniston (28 million), O‘zbekiston (26 million) va Xitoy (22 million) kiradi. Xitoyning har bir provinsiyasida musulmonlar yashaydi. Ayniqsa Xitoyning G‘arbiy qismlarida ular ko‘proq tarqalgan. SHinjon, Ningsiya va Gansu provinsiyalari shular jumlasidandir. SHinjon -musulmonlar aholining asosiy qismi (53%) ni tashkil qiluvchi Xitoyning yagona provinsiyasi.
YAqin SHarq-SHimoliy Afrika 315 million musulmonga makon bo‘lib, bu raqam dunyo musulmon aholisining chamasi 20% ini tashkil etadi. Taxminan 79 million musulmon Misrda istiqomat qiladi. Bu degani mintaqadagi har to‘rt musulmondan biri (25%) Misr hududiga to‘g‘ri keladi.
YAqin SHarq-SHimoliy Afrika mintaqasidagi mamlakatlarning yarmidan ko‘pida aholining 95 % ini musulmonlar tashkil etadi. Bunday mamlakatlar safiga Jazoir, Misr, Iroq, Iordaniya, Kuvayt, Liviya, Marokash, Falastin erlari, Saudiya Arabistoni, Tunis, G‘arbiy Saxroi Kabir va YAman kiradi. Mintaqadagi boshqa mamlakatlar ham ko‘p sonli musulmon aholiga ega. Bular qatorida Suriya (92%), Ummon (88%), Bahrayn (81%), Qatar (78%), BAA (76%) va Sudan (71%). Ummon, Bahrayn, Qatar, BAA singari mamlakatlar fuqarolarining aksari musulmonlar. Biroq mazkur mamlakatlarga ko‘plab musulmon bo‘lmagan ishchi-xizmatchilarning kelib ishlashi musulmon aholi foizini umumiy aholiga nisbatan kamayishiga olib keladi.
SHimoliy Afrika YAqin SHarq-SHimoliy Afrika mintaqasidagi ko‘p sonli musulmon aholiga ega bo‘lgan uch yirik davlat joylashgan zonadir. Bular: Misr (79 million), Jazoir (34 million) va Marokash (32 million). Mintaqada ko‘p sonli musulmon aholiga ega bo‘lgan boshqa mamlakatlar qatoriga Iroq (30 million), Sudan (30 million), Saudiya Arabistoni (25 million), YAman (23 million), Suriya (20 million) va Tunis (10 million) kiradi. Mintaqadagi qolgan 11 mamlakat va hudud — Liviya, Iordaniya, Falastin erlari, BAA, Kuvayt, Livan, Ummon, Isroil, Qatar, Bahrayn va G‘arbiy Saxroi Kabirning umumiy aholisi 31 millionni tashkil etadi. Falastin erlarida salkam 4 million musulmon istiqomat qiladi. Isroilda yashovchi musulonlar soni (1,194,000) esa Qatar musulmonlari (1,092,000)dan xiyol ko‘proq. Isroilda musulmon aholi umumiy aholiga nisbatan 17%ni tashkil etadi. Mazkur raqam Evropadagi ayrim mamlakatlardan kattaroq. Misol uchun Buyuk Britaniyada yashovchi musulmonlar mamlakat umumiy aholisining atigi 3% ini tashkil etadi.
Markaziy Afrika-Janubiy Afrika mintaqasida 241 million musulmon istiqomat qiladi. Bu dunyo musulmon aholisining taxminan 15%ini tashkil qiladi. Nigeriya Markaziy Afrika-Janubiy Afrika mintaqasidagi eng ko‘p musulmon aholisi bo‘lgan mamlakatdir. Nigeriyada 78 million musulmon istiqomat qiladi. Bu Nigeriya umumiy aholisining 50%ini tashkil qiladi. Markaziy Afrika-Janubiy Afrika mintaqasida yashovchi har uch musulmonning biri (32%) Nigeriya hissasiga to‘g‘ri keladi. G‘arbiy Afrika Markaziy Afrika-Janubiy Afrika mintaqasining musulmon aholisi ko‘p bo‘lgan yagona hududidir. Janubiy Afrika mazkur mintaqadagi musulmon aholi eng kam yashaydigan zonadir. Markaziy Afrika-Janubiy Afrika mintaqasida musulmonlar ko‘pchilik bo‘lib yashaydigan mamlakatlar ham bor. Bular qatoriga Mavritaniya (99%), Niger (99%), Somaliya (99%), Mayotte (98%), Kamor (98%), Jibuti (97%), Senegal (96%), Gambiya (95%), Mali (93%), Gvineya (84%) va Sierra Leone (71%) ni kiritish mumkin. Mazkur mamlakatlarning musulmon aholisini qo‘shib hisoblaganda 67 millionni tashkil etadi. Bu dunyo musulmon aholisining 4%ini tashkil etadi.
Evropada chamasi 38 million musulmon istiqomat qiladi. Bu raqam Evropa umumiy aholisining 5% i, dunyo musulmon aholisining esa 2%ini tashkil etadi. SHuni qayd etish lozimki, Evropa musulmonlari soni mintaqaga kelib joylashuvchi immigrantlar hisobiga juda tez o‘zgarib turadi. Evropa musulmonlarining asosiy qismi mintaqaning markaziy va sharqiy qismlarida istiqomat qiladi. Evropada eng ko‘p musulmon aholiga ega mamlakat Rossiyadir. Rossiya musulmonlari soni 16 millionnni tashkil etadi. Bu degani, Evropa musulmonlarining har o‘ndan to‘rti Rossiya hissasiga to‘g‘ri keladi.
G‘arbiy Evropada yashovchi musulmonlarning aksari Turkiya, SHimoliy Afrika, Janubiy Osiyodan kelgan immigrantlar yoki ularning avlodlari hisoblanadi. Aksincha, Rossiya, Albaniya, Kosova, Bosniya-Gersegovina va Bolgariya musulmonlari ancha uzoq ildizga ega. Bu degani, Evropa musulmonlarining har o‘ndan oltisi tub musulmonlardir.
Germaniyada 4 milliondan oshiq musulmon istiqomat qiladi. Bu SHimoliy va Janubiy Amerika musulmonlarining birgalikdagi sonidan ko‘p degani. Germaniya musulmonlari soni Livan musulmonlari sonidan ham ko‘p. G‘arbiy Evropada Germaniya musulmonlari sonichalik raqamga ega bo‘lgan birorta mamlakat yo‘q. Germaniya musulmonlar ozchilik sifatida yashaydigan mamlakatlarning 10 taligiga kiradi. Aksincha, Fransiya Germaniyaga nisbatan umumiy aholiga nisbatan ko‘proq musulmon foiziga ega. Buyuk Britaniyada 2 milliondan ozroq musulmon istiqomat qiladi. Bu Buyuk Britaniya umumiy aholisining 3%i degani.
Musulmon aholining foizi ko‘proq bo‘lgan mamlakatlar Evropaning sharqiy va markaziy qismida joylashgan. Bular: Kosova (90%), Albaniya (80%), Bosniya-Gersegovina (40%) va Makedoniya Respublikasi (33%). Gretsiyada umumiy aholiga nisbatan musulmonlar 3%ni, Ispaniyada esa 1%ni tashkil etadi. Evropada umumiy aholiga nisbatan musulmonlar soni eng kam mamlakat Italiya (1% dan kam) hisoblanadi.
Amerika mintaqasida taxminan 4.6 million musulmon istiqomat qiladi. SHundan salkam yarmidan oshig‘i- 2.5 million musulmon AQSH hissasiga to‘g‘ri keladi. Biroq Kanada musulmonlarining umumiy aholiga nistbatan foizi AQSH ga qaraganda ikki barobardan ko‘p. Kanada umumiy aholisining 2%, ya’ni 700,000 ni musulmondir. AQSH umumiy aholisining 0.8%gina musulmonlardir.
Surinamgina mintaqada musulmon aholisi foiz hisobida ko‘proq bo‘lgan mamlakatdir. Surinamda musulmonlar mamlakat umumiy aholisiga nisbatan 16%ni tashkil etadi. Undan keyingi o‘rinlarda Gvineya (7%) va Trinidad va Tabago (6%) turadi. Argentina Janubiy Amerikadagi eng ko‘p musulmon aholisi bo‘lgan mamlakatdir. Meksikada esa musulmonlar umumiy aholiga nisbatan 1%dan kamroqni tashkil qiladi.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 12-moddasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi, hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o`rnatilishi mumkin emas, deyilgan. SHunga binoan, har bir diniy konfessiya o`z mafkurasiga ega bo`lishi mumkin. Lekin bu mafkura xalqqa tazyiq bilan singdirishga yo`l qo`yilmaydi. Jamiyatimizda diniy tashkilotlar faoliyati xalqimizda milliy g`urur va iftixor, vatanparvarlik va fidokorlik, komil insonni shakllantirishga qaratilgan.
Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov BMTning 2010 yil 20 sentyabrda bo`lib o`tgan “Mingyillikning rivojlanish maqsadlari” sammitining plenar majlisida so`zlagan nutqida “Jahonning turli nuqtalarida hamon davom etayotgan urushlar va qarama-qarshiliklar, saqlanib qolayotgan davlatlararo, millatlararo va dinlararo ziddiyatlar, Mingyillik rivojlanish deklaratsiyasida ta`kidlanganidek, qashshoqlik, ochlik, onalar va bolalar o`limi, epidemiyalar va insoniyatning boshqa muammolariga qarshi kurash borasidagi eng jiddiy to`siqlar bo`lib qolmoqda”, – deb ta`kidladi. SHundan so`ng davlatimiz rahbari “asosiy muammo va ziddiyatlar bo`yicha o`zaro murosa asosidagi echimlarni topish” zarurligini va bu murakkab, chigal, ziddiyatli vaziyatlardan chiqishning asosiy yo`llaridan biri ekanligini qayd etib o`tdi. SHu munosabat bilan tolerantlikni va uning odamlar ongiga ta`siri darajasini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.