Reja: Maktabgacha yoshdagilarning jismoniy (harakal) sifallarini tarbiyalash

Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi
REJA:

1.Maktabgacha yoshdagilarning jismoniy (harakal) sifallarini tarbiyalash

2.Maktabgacha yoshdagilarning jismoniy tarbiya vositalari
3.Maktabgacha yoshdagilar jismoniy tarbiyasining shakllari

Inson hayotning birinchi etti yilligida bolalar sog‘lig‘ining asosiga zamin tayyorlanadi, hayotiy zaruriy harakat malakalari shakllanadi, takomillashadi, keyinchalik jismoniy rivojlanish uchun lozim bo‘lgan shart-sharoitlar yuzaga keladi.

Rusiy zabon olimlarimiz Shelovanova, Aksariynoy, Sorochek, Uvarov, Bikovlarni tadqiqotlarini natijalari shuni ko‘rsatadiki bolaning jismonan chiniqqan, chaqqon, kuchli bo‘lib o‘sishi uchun o‘z vaqtida to‘g‘ri rejalashtirilgan jismoniy tarbiya jarayoni muhim rolь o‘ynaydi. Jismoniy tarbiyaning ahamiyatini noto‘g‘ri baholash bola organizmini rivojlantirishni susaytiribgina qolmay, uni aqliy rivojlanishiga ham salbiy ta’siri ko‘rsatishini jismoniy tarbiya amaliyoti isbotlab berdi.
Bolaning organizimi tez rivojlana boshlaydi. Lekin organizmning himoya refleksi suet rivojlangan bo‘ladi, nisbatan kasalga tez chalinadi. Shunga ko‘ra bu yoshdagilar jismoniy tarbiyasining vazifasi — ularning sog‘ligini saqlash va mustahkamlash, chiniqtirish, har tomonlama jismoniy rivojlantirish, gavdani to‘g‘ri tutish, umumiy va shaxsiy gigienaga e’tibor beradigan qilib voyaga etkazishdir.
1.Maktabgacha yoshdagilarning jismoniy (harakal) sifatlarini
tarbiyalash
Jismoniy mashqlarni bajarish protsessida bu yoshdagi bolalarda chakkonlik, tezlik, kuch, chidamlilik va egiluvchanlik sifatlari tarbiyalanadi. Ularni anatomo-fiziologik xususiyatlarini e’tiborga olganimizda chaqqonlik va tezlik sifatlarini tarbiyalashning imkoniyati ularda boshka sifatlarga nisbatan ko‘prok bo‘ladi, aksincha kuch va chidamlilik harakat sifatlarini tarbiyalashga esa extiyotkorlik zarur. Lekin bu sifatlarni rivojlantirish umuman to‘xtatib qo‘yilmaydi, chunki kuch va chidamlilik elementlari har bir harakat faoliyati uchun zarur, bu sifatlar tarbiyachini xohishsiz ham boshka harakat faoliyatlari davomida namoyon bo‘ladi. yurish, sakrash, uloqtirishdek xarakatlar tarkibida bu sifatlar baribir namoyon bo‘ladi.
Bu yoshdagilarning nerv tizimini egiluvchanligi, jismoniy sifatlarni teng rivojlantirishga yaxshi imkoniyat yaratadi. Chunki nerv sistemasidagi qo‘zg‘alish va tormozlanish biri ikkinchisi bilan tez almashinish qobiliyati bilan bog‘liq. Ayniqsa harakatli o‘yinlar davomida oldindan rejalashtirilmagan, o‘yin faoliyati uchun zarur bo‘lgan favqulotdagi harakatlarni bajarishga to‘g‘ri keladi va ular qisqa vaqt ichida bir-biriga o‘z o‘rnini tez almashinishi bilan namoyon bo‘ladi. Bu esa chakkonlik sifatini oson rivojlantirishga sharoitni yaratadi.
Nerv protsessi katta tezlikdagi tezlik jismoniy sifatini rivojlanishini tezlashtiradi. Qisqa vaqt mobaynida minimal tezlik bilan yugurish, velosiped va boshka mashk-lar tezlikni rivojlanishiga omil bo‘ladi. Bu mashklarda albatta me’yor to‘g‘ri tanlanishi va ularni o‘zaro o‘rin almashinishi muhim ahamiyatga egadir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga mashk berishdan oldin, ular ga o‘sha mashkning ahamiyatini, bajarish texnikasini, ozgina bo‘lsa xam harakatli o‘yin koidalarini, umumiy va shaxsiy gigiena qoidalari, tanani tarbiyalashning ayrim elementlarini o‘rgatilib borilishi lozim. Bu yoshdagilarga jismoniy mashkni o‘zi mastuqil va guruhi bilan bajarishga o‘rgatish ko‘nikmalari berib boriladi. O‘zidan kichik guruhlarda jismoniy mashqlarni bajarishga o‘rgatish, o‘zini sport razryadini o‘sayotganiga va katta sportchilar natijalariga qiziqishga, do‘stlik, o‘zaro yordam, o‘yinchoqlarga nisbatan munosabat masalasi, axloq normalarini rivojlanishiga e’tibor beriladi. ularda jismoniy tarbiyani shunday yo‘lga ko‘yish kerakki, o‘sha yoshi uchun zarur bo‘lgan jismoniy sifatlar, aqliy, ahloqiy va estetik didni tarbiyalash bilan qo‘shib olib borilsin. Estetikadan tanining tuzilishi, qomatini tik tutib yurish, harakatlarini mayin hamda chiroyliligi, kiyim boshini kanday tutish va boshqalar to‘g‘risida tushuncha berish kerak bo‘ladi. Jismoniy tarbiya jaraeni davrida maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarda aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga, diqqat kabul qilish, tushunchaga ega bo‘lish, fikrlash, ko‘z oldiga keltirish, bilimini va boshqa xislatlarni mastahkamlash tarbiya jarayonining asosiy mazmunyga aylantiriladi.
2.Maktabgacha yoshdagilarning jismoniy tarbiya vositalari
Maktab yoshigacha bolalar jismoniy tarbiyasida tabiatning sog‘lomlashtirish kuchlari, gigienik omillar va jismoniy mashqlar katta ahamiyatga ega. Yuqoridagilarni ta’siridan tashkari bolaning kunlik harakat faoliyati (har kunlik harakati, raem olish, har xil o‘yinlar, musiqa, jismoniy mehnat) shunday rejalashtirilsinki, bularning hammasi uning rivojlanishiga imkoniyat yaratsin. Tanlab kerakki, ular muskullar kuchini yaxshilasin.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda hamma organ va sistemalarni va jarayonlarni ishga solib, chidamlilik sifatini rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Yurush, yugurish, suzish va velosipedda yurushdek mashqlarni me’yorini barobarga ortirilsa bu sifat rivojlanadi. Bu o‘z navbatida shug‘ullanuvchi yoshini hisobga olishni unutmaslik lozimligini taqazo etadi.
Bu yoshda tayanch harakat apparati egiluvchan bo‘ladi. uni qobiliyatini susaytirmaslik uchun jismoniy mashqlarni yoshiga to‘g‘ri keladiganlarini barchasidan yaxshi foydalanish darkor.
3.Maktabgacha yoshdagilar jismoniy tarbiyasining shakllari
Mamlakatimizda maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi davlat va jamoat muassasalarida olib boriladi. Davlat muassasalarida — yaslilar, bolalar bog‘chalari; jamoat muassasalarida — mahkamalar, korxonalar, shaxsiy pulli yasli va bog‘chalar tarzida maktabgach yoshdagi bolalar muassasalari sifatida uyushtirilmoqda. Jismoniy tarbiya asosan davlat mu assasalarida amalga oshiriladi.
Davlat muassasalarida jismoniy tarbiya. Bolalar bog‘chasi va yaslidagi jismoniy tarbiya jarayoniga mudir rahbarlik qiladi. Jismoniy tarbiya ishini tarbiyasi olib boradi. tarbiyachi mashg‘ulotlarni musikachi, shifokor bilan rejalashtiradi. Shifokor tarbiyachiga jismoniy mashqlarni tanlashga, uni me’yorini aniklashga yordam beradi.
Yasli va bog‘chalarda jismoniy tarbiya jarayonini amalga oshirish uchun o‘quv tipidagi mashg‘ulotlar ertalabki gimnastika, fizkulьtura daqiqalari, chiniqtiruvchi muolajalar, harakatli o‘yinlar ekskursiyalar, sayohatlar, bayramlar, yakkama-yakka va mustaqil mashg‘ulotlar tarzida uyushtiriladi. Bulardan tashqari musiqa darslarida xam jismoniy tarbiyani vazifalarini hal qiladigai jismoniy mashqlar, o‘ynlar va raqslardan vosita tarzida foydalaniladi.
O‘quv tipidagi jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish mashg‘ulotlari bolalarni harakatga o‘rgatishda asosiy roь o‘ynaydi. Bu mashg‘ulotlar yasli va bog‘chalarining hamma guruhlarida o‘tkaziladi. 1 yoshgacha bolalarda har bir bola bilan ayrim jismoniy mashqlar uqalash bilan qo‘shib olib boriladi.
1-3 yoshgacha bo‘lgan bolalardan yoshi katta bo‘lgan guruhlarda (6-12) haftada 3 marotabadan, 3-7 yoshgacha bo‘lganlarda haftada 1 marta va hamma guruhlar bilan birga o‘tkaziladi. Yoshi katta bo‘lgan sari mashg‘ulotlarning davomiyligi 10-45 daqiqagacha oshirilib borilaveradi. Mashg‘ulotlar 4 qismdan - tashkiliy, tayyorlov, asosiy, yakunloq, qismlariga bo‘lib olib boriladi va ularning har birida o‘zlarining anik vazifalari hal qilinadi. Jismoniy mashqlar osonlashtirilib, «o‘rmonga sayohat», harakatli va syujetli («O‘rmonga sayohat» va boshka) shakllarda olib boriladi. tarbiyachi oldin jismoniy mashkdarni tanlab, so‘ngra syujet tanlaydi. Yurish, yugurish, to‘siqlardan oshish, suzish va ochiq havoda bo‘lishi kerak bo‘lgan vaqt hisobiga o‘tkaziladi.
Ertalabki gimnastika yasli va bog‘chalarda ertalabki ovkatlanishdan oldin, bolalar uylarida esa uyqudan turibla o‘tkaziladi. Yaslilarda 2 yoshgacha bo‘lganlarda ertalabki gimnastika individual yoki 5-10 kishiga bo‘lingan guruhlarda, yoshi kattalarda esa bolalarning barchasi bilan birgalikda umumiy o‘tkaziladi. Ertalabki gimnastika xilma-xil yurish, yugurish va turli xil mashqlar bajarish hamda sakrash bilan tugallanadi. Ayrim hollarda mashq syujetiga, ritmiga moslashtirilgan ko‘shiqlar bilan o‘tkaziladi.
Tizimli o‘tkazilgan jismoniy mashqlar asosan bolalarni kuchini, elastikligini mustahkamlaydi, nafas olish, qon aylanish va yurak tomir tizimi ishlarini, organlardagi modda almashinuvi jarayonini yaxshilaydi. Bundan tashqari ertalabki gimnastika uyushgan holda yaxshi kayfiyat bilan boshlansa, har kungi bajarilgan jismoniy mashqlarning ta’sir kuchi komatni tutish va jismoniy mashqlarning sog‘likka foydasi haqidagi dastlabki elementar bilimlarni shakllanishiga olib keladi.
Kichik yoshdagilarda jismoniy mashqlar kimlarga yoki nimalargadir taqlid qilish va hayotda uchraydigan syujetlarni o‘z ichiga olishi kerak. Mashqlar 3 dan 6 gacha, yoshi ulg‘aygan sari 8 tagacha bir kompleks bir haftaga mo‘ljallab tuziladi va 3-4 kundan so‘ng kiyinlashtiriladi, 7-12 daqiqa davomida o‘tkaziladi. 6-7 yoshdagilarga esa maktab dasturi materialiga yaqin bo‘lgan jismoniy mashqlar tavsiya qilinadi. Jismoniy mashqlar dozasini uni bajarilish og‘irligiga qarab belgilanadi. Elka va bo‘yin muskullari mashqlari 6-12 marta, qorin va bel muskullari mashklari 4-8 marta takrorlanadi.
Chiniqtiruvchi muolajalar yasli va bog‘chalardagi kundalik va hayotiy chinqitirishdan tashqari bolalar bilan maxsus havo va kuyosh vannalari, suvda cho‘miltirish orqali chiniqtirishlar kiritiladi. bulardan tashqari yana ayrim protseduralar borki ular jismoniy mashqlar bilan qo‘shib olib borilgandagina effekt beradi (Levi Gorinevskaya va A.I. Bikovaning «Bola organizmini chiniktirish» 1962y.).
Jismoniy tarbiya dakikalari raem mashg‘ulotlarida plastilin bilan ishlash paytida hisob, nutqni rivojlantirish mashg‘ulotlari davomida o‘tkaziladi. Bu mashg‘ulot uchun 2-3 ta jismoniy mashk tanlanib, ular o‘rnidan turgan, o‘tirgan holda bajariladi.
O‘yinlar ertalab soat 1000-1200 larda va tushlikdan so‘ng o‘tkaziladi. Uni maqsadi bolalarda bizga ma’lum bo‘lgan
jismoniy sifatlarini rivojlantirishdir. Harakatli o‘yinlarni tanlashda bolalarning jismoniy tayyorgarligi, maydon va undagi sharoitga e’tibor beriladi. Tarbiyachi o‘yinni tanlab olgandan so‘ng uni qo‘llash usuliyatini puxta o‘ylab, so‘ngra o‘tkazadi. Bola uchun notanish o‘yinlarni o‘ynatish ancha kiyinchiliklarga sabab bo‘ladi. katta yoshdagilarga esa mustakil vazifalar beriladi. o‘yinlar 7-15 daqikagacha davom etadi va 5-7 marotaba qaytariladi. Sayoxat haftada 1-2 marotaba, 2 yoshgacha bo‘lganlarda esa, 1-2 marotaba uyushtiriladi. Unda oldindan boradigan joy, mashg‘ulot stsenariysi tuzilib sharoiti hisobga olinishi va lozim bo‘lgan jixrzlar tayyorlanadi. Yoshiga karab sayoxat muddati 20 minutda 1,5 soatgacha davom etkazish mumkin.
Jismoniy madaniyat bayramlari bayram kunlari (yangi yil, Navro‘z, Mustakillik, Konstitutsiya kunlari)ga bag‘ishlab yoki bog‘chadan maktabga kuzatish, bitiruv kechasi va boshqalar tarzida o‘tkaziladi. Har xil o‘yinlar, rakslar, musiqa bilan bajariladigan jismoniy mashklar bayram dasturi stsenariysiga kiritilishi mumkin.
Jismoniy mashklar bilan individual shug‘ullanish mashg‘ulotlari vrach yordamida bolalar jismoniy tayyorgarligini hisobga olgan holda o‘tkaziladi. Bu mashg‘ulotlarda tana tuzilishida nuksoni borlar yoki surunkali hamda, yurak tomir sistemasida kasali borlar shug‘ullanishi uchun qulay imkoniyatlar bor. Uni davom etish muddati kasallarni jismoniy tayyorgarligi darajasiga bog‘lik. Mashg‘ulotlar davomida shifokor maslahati asosiy rolni o‘ynaydi.
Jismoniy mashklar bilan mustakil shug‘ullanish mashg‘ulotlari bolalarga o‘zlari yaxshi kurgan jismoniy mashklar bilan mashg‘ul bo‘lish imkoniyatini beradi. Buning uchun tarbiyachi ularga jihozlangan gimnastika shaharchasi yoki maxsus bolalar maydonchasidek, suzish havzasi, sport jihozlari va anjomlarini tayyorlab ko‘ygan.
Mashg‘ulot paytida tarbiyachi bolalarga rollarni ajratib qo‘yiщi lozim bo‘lgan samarani beradi.
Yasli va bolalar bog‘chasida umumiy ish rejasi tuzilib unda jismoniy tarbiya tadbirlari belgilanadi. Bu bo‘limda jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi yoritiladi va uni bajarilishi uchun anik vazifalar belgilanadi. Vazifalar har xil bo‘lishi mumkin: suzishni o‘rgatish, velosiped, samokat, roliklik konьkida yurishni o‘rgatish va boshkalar. Buning uchun oldindan tarbiyachilar oldindan maslahatlashib, basseyn
to‘ldiriladi yoki yaxmalaka otish joyi qilinadi. Tarbiyachi dasturni kvartal, oylar va haftalarga bo‘lib reja tuzadi va o‘sha reja asosida jismoniy tarbiya jarayonini borishini boshqaradi. Rejelashtirishda bolalarning jismoniy tayyorgarligi ehtiborga olinishi shart. Yasli va bog‘chada yiliga 3-4 marta jismoniy tayyorgarligini o‘yishini tizimli hisob-kitob ishlari olib boriladi va jismoniy sifatlarini rivojlanishini nazorati yo‘lga ko‘yiladi. Ana o‘shanga asoslanib tarbiyachi maktabga yo‘llancha olgan bola haqida hisobot yozadi.
Oilada jismoniy tarbiya haqida... (shakllari, vositalari, metodlari, B.A. Ashamarin tahriri ostida o‘quv qo‘llanmasida).
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to‘g‘risida, Vazirlar mahkamasining 1999 yil 27 maydagi 271-sonli qarori.
2. O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat dasturi Konseppiyasi. Vazirlar mahkamasining 1999 yil 27 maydagi qaroriga ilova.
3. Karimov I.A. «O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat» T., O‘zbekiston, 1992.
4. Karimov I.A. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin» T., O‘zbekiston, 1994.
5. Karimov I.A. «Barkamol avlod orzusi», «Sharq» nashriyotmatbaa kontserni bosh tahririyati, T., 1999.
6. Umumiy o‘rta ta’limning Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi, «Sharq» nashriyot—matbaa kontserni bosh tahririyati, Toshkent, 1999.Abdumalikov R.,