Reja: Materiallar qarshiligi fani. Asosiy tushunchalar. Deformatsiya va ularni turlari

Deformatsiya va ularni turlari.
Brusning ko‘ndalang kesimlarida hosil bo‘lgan ichki kuchlar (zo‘riqishlar) uning deformatsiyasini to‘liq xarakterlaydi. Bizga ma’lum umumiy holda brusning ko‘ndalang kesimida bir vaqtning o‘zida oltita ichki kuchlar hosil bo‘ladi. Xususiy holda brusning ko‘ndalang kesimida faqat bitta ichki kuch hosil bo‘ladi, qolgan ichki kuchlar nolga teng bo‘ladi. Bunday deformatsiyani oddiy deformatsiya deyiladi.
Oddiy deformatsiyalar quyidagi turlarga bo‘linadi:
Cho‘zilish yoki siqilish – Brusning ko‘ndalang kesimida faqat bitta ichki bo‘ylama kuch (N) hosil bo‘ladi. Brusning markaziy o‘qi bo‘ylab modullari teng qarama – qarshi yo‘nalgan ikkita kuch ta’sir ettirsak cho‘zilish yoki siqilish deformatsiyasi sodir bo‘ladi.
Siljish ( qirqilish, ezilish ) – konstruktsiya elementining ko‘ndalang kesimida (Ox yoki Oy) ko‘ndalang kuch hosil bo‘ladi. Bunday deformatsiya payvand choklari, parchin mixlar va rezbali birikmalarda hosil bo‘ladi.
Egilish – balkaning ko‘ndalang kesimlarida ichki eguvchi moment hosil bo‘ladi. Ko‘pincha eguvchi moment bilan bir vaqtda ko‘ndalang kuch ham hosil bo‘ladi
Buralish – brusning ko‘ndalang kesimida buralish momenti hosil bo‘ladi. Buralishga ishlaydigan konstruktsiya elementlaridan misol qilib mashinaning vallari va ko‘pgina qurilish konstruktsiya materiallari bo‘lishi mumkin.
Murakkab deformatsiya ( Murakkab qarshilik) – Brusning ko‘ndalang kesimida bir vaqtda bir nechta ichki kuchlar hosil bo‘ladi. Masalan egilish bilan buralishni bargalikdagi ta’siri, bo‘ylama egilish


3. Ichki kuchlar va ularni aniqlash metodi
Tashqi kuch ta’sirida sterjen kesim yuzasida hosil bo‘lgan kuchlarga ichki kuch deyiladi. Ichki kuch tashqi kuch ta’siridan jismning deformatsiyalanishida, zarrachalarning bir-biridai qochishiga yoki yaqinlashishiga qarshilik ko‘rsatuvchi, zarrachalar muvozanatini saqlovchi kuchlardir. Deformatsiyalanayoigan jism teng bo‘lgan tashqi va ichki kuch ta’sirida muvozanatda bo‘ladi. Jismning parchalanishi ichki kuchni tashqi kuchdan ortib ketishi tufayli ro‘y beradi. Demak, sterjenning xavfsizligini ta’minlash uchun ichki kuchni topish va tashqi kuch bilan bog‘lanish qonuni o‘rganish talab etiladi.
Sterjen kesimlarida hosil bo‘ladigan zo‘riqish kuchlarining teng ta’sir etuvchisini topish uchun kesish usulidan foydalaniladi.
Sterjenga qo‘yilgan(2- rasm) P₁, P₂, P₃, P₄ kuchlar sistemasi ta’siridan uning tayanchlarida P₅, P₆ reaksiya kuchlari hosil bo‘ladi (tayanchlar chizmada ko‘rsatilmagan).

2-rasm.
Bursning biror kesimidagi ichki kuchlarni aniklash uchun quyidagi to‘rtta ish ketma-ket bajarilishi lozim:

1. 
   Sterjenning biror nuqtasidagi zo‘riqish kuchini aniqlash uchun, sterjen shu nuqtadan o‘tuvchi tekislik bilan fikran kesilib, ikkita A va V qismlarga ajraladi;
   

2) Ajratilgan qismlarning biri, masalan, o‘ng tomoni tashlab yuborilib, chap tomoni qoldiriladi. Bunda qolgan qismlarning muvozanati buziladi;
3) Tashlangan qismning qolgan qismiga ilgari ko‘rsatgan ta’siri F₁, F₂ ... kuchlar bilan almashtiriladi, bu kuchlar kesim yuzi bo‘yicha taqsimlanadi, ya’ni ular kesimning har bir nuqtasiga qo‘yilgan bo‘lishi kerak;
4) Qoldirilgan chap qismining muvozanat sharti yoziladi.
Sterjenga tekis kuchlar sistemasi ta’sir qilayotgan bo‘lsa, quyidagi
muvozanat tenglamalaridan foydalaniladi.   
Agar ta’sir qilayotgan kuchlar bir tekislikda yotmasa, fazoviy sistema uchun berilgan oltita muvozanat tenglamalaridan foydalaniladi.