Reja: Mikrob Preparatlari Orasida Bakterial Preparatlar

Bakterial entomopatogen dorilar
90 dan ortiq turdagi bakteriyalar o'simliklarni biologik himoya qilishda potentsial agentlardir, ammo Bacillus thuringiensis asosidagi preparatlar eng yaxshi mikrobial insektitsidlar sifatida tan olingan. Hasharotlarning 400 ga yaqin turi ularga sezgir. Hozirgacha uchta patotipni tashkil etuvchi 1000 dan ortiq B. thuringiensis shtammlari ma'lum: patotip a – Lepidoptera patogenlari (kuya, barg qurti, ipak qurti, kuya va boshqalar), patotip b – Diptera patogenlari (midges, chivinlar, chivinlar va boshqalar), patotip C – Coleoptera patogenlari (Kolorado qo'ng'izi).
Bakterial entomopatogen dorilarning ("entomo" – hasharot) biologik ta'siri ularning tarkibiga kiradigan Bacillus thuringiensis sporalari, parasporal kristallar ( -endotoksin), shuningdek (kamroq) termostabil-ekzo - toksin bilan ta'minlanadi. Sporalardan unib chiqqan hujayralar tomonidan sintez qilingan birikmalar ham toksik ta'sirga ega (bakterial insektitsidlarning qo'shimcha virulentlik omili). Parasporal kristallarning endosporalaridan tashqari shakllanishi kristalli bakteriyalarning o'ziga xos xususiyati hisoblanadi. B. thuringiensis sporalarining qobig'ida endotoksin subbirliklari mavjud, shuning uchun sporalar maqsadli hasharotlarga ham toksik ta'sir ko'rsatadi, bu esa sporalarning unib chiqishiga yordam beradi.
Bakterial insektitsidlarning asosiy toksik komponenti endotoksin (kristalli toksin) bo'lib, u hujayraning qarama-qarshi qismida (parasporal) spora bilan bir vaqtda hosil bo'ladi. Sporalar va kristallar etuk bo'lgandan so'ng, hujayra devori lizislanadi va ikkala shakllanish(spora kristallari) ajralib chiqadicultural muhitda.
Endotoksin kristallarining asosini oqsil subbirliklari tashkil etadi. Kristallarning sotavasida oqsillardan tashqari oz miqdordagi nuklein kislotalar, shakar va fosfor birikmalari (glikopeptidlar, fosfopolipeptidlar), shuningdek proteolitik fermentlar topilgan.
B. thuringiensis shtammlarining kristallari turli nisbatlarda taqdim etilgan hasharotlar uchun zaharli oqsillarning bir nechta turlarini o'z ichiga oladi. Kristallarning biokimyosi yaxshi tushunilmagan.
Quritilgan bakteriyalar sporalari xona haroratida 10 yil yoki undan ko'proq davom etishi mumkin. Yuqori namlikda ular 100°C da 5-10 daqiqa ichida o'lishadi.
Sezgir hasharot tomonidan so'rilgan bakteriyalar sporalari uning ichaklarida unib chiqadi. Vegetativ hujayralar tana bo'shlig'iga kirib, tezda ko'payib, to'qimalarni yo'q qiladi. Infektsiyaning ushbu bosqichi septitsemiya deb ataladi.
Kristal oqsili hasharotlar ichaklarining ishqoriy muhitida (pH 12-14) eriydi va maqsadli hasharotlar ichaklarining proteolitik fermentlari tomonidan faol (faol) toksinga aylanadi. Endotoksin ta'sirining o'ziga xosligi bir necha omillar bilan belgilanadi: hasharotlar ichaklarining gidroksidi muhiti, kristall oqsil bo'linmalarining tarkibi va hasharotlarning ichaklarida kristall prototoksinni faollashtiradigan o'ziga xos proteolitik fermentlar mavjudligi.
Insektitsid ta'sirining molekulyar modeli-endotoksin nihoyat ishlab chiqilmagan. Ikki bosqichli ta'sir gipotezasi-endotoksin taklif qilindi: birinchi bosqich – molekulaning hujayra membranasidagi o'ziga xos retseptor bilan bog'lanishi, ikkinchi bosqich – diametri 0,5–1,0 nm bo'lgan membranada teshiklar hosil bo'lishi. Bu hujayraga ionlarning qo'shimcha kirishiga, hujayradan suv molekulalarining chiqishiga olib keladi, lekin makromolekulalar emas, natijada maqsadli hasharotning ichak hujayralarining kolloid osmotik lizisi.
Endotoksin kristallari termolabildir. 30-40 daqiqa davomida 80-100°C gacha qizdirish kristalning tuzilishini buzadi va prototoksinni inaktiv qiladi.
- ekzotoksin-bu ATP ning tarkibiy analogi bo'lib, ba'zi fermentlarda bog'lanish joyi uchun ATP bilan raqobatlashadi. U RNK biosintezini buzadi, DNKga bog'liq RNK polimerazasining o'ziga xos inhibitori vazifasini bajaradi. Ekzotoksinning hasharotlarga toksik ta'siri juda o'ziga xos emas va endotoksinning ta'siriga qaraganda sekinroq namoyon bo'ladi.
- ekzotoksin termostabil bo'lib, madaniyatning vegetativ o'sishi paytida ishlab chiqariladi va madaniy muhitga chiqariladi. Uni to'plash uchun ozuqa muhitining ma'lum bir tarkibi talab qilinadi. Madaniyat suyuqligida 120 mg/dm 3-ekzotoksin to'planadi. Sezgir hasharotlarda-ekzotoksin ichak hujayralariga zarar etkazadi, bakteriyalarning tana bo'shlig'iga kirib borishiga yordam beradi.

Ishlab chiqarish tarkibi muhiti toza madaniyat biomassasini to'plashning barcha bosqichlarida, tebranadigan kolbalardan boshlab urug ' olishda ishlatiladi. Asl madaniyat ekilgan va go'sht-peptonli agar bilan naychalarda saqlanadi. Urug ' aseptik sharoitda 30°C haroratda 35-40 soat davomida sporalar hosil bo'lguncha to'planadi. O'sish muhitining pH qiymati tabiiy(6,2 – 6,5), shamollatish darajasi 0,5 m 3/(m 3 · min). Ishlab chiqarish muhitini ekish uchun urug ' miqdori taxminan

1,7 * 10 titr bilan 0,0015% 9 spora 1 sm 3 da.
Ishlab chiqarish fermentatorida ekinlarni etishtirish ekish apparati bilan bir xil jarayon parametrlari bilan 36-42 soat davomida amalga oshiriladi.
18-20 soatdan keyin normal fermentatsiya jarayonida hujayralarda mikroskop ostida aniq ko'rinadigan sporalar va kristallar hosil bo'ladi. Jarayon ko'p miqdordagi erkin sporlar va kristallarni (kamida 10%) ushlab turganda tugaydi. Tayyor kJ oldindan sterilizatsiya qilingan to'plamlarga o'tkaziladi.
Fermentatsiya jarayoni uzluksiz tsiklik rejimda amalga oshirilishi mumkin, bu quyidagilardan iborat: madaniyat sporalar va kristallarga tarqalguncha optimal parametrlarga muvofiq davriy fermentatsiya amalga oshiriladi. Fermentator bo'shatilganda, unda urug ' vazifasini bajaradigan madaniy suyuqlikning taxminan 1% qoladi va fermentatsiya fermentatorni ishlashga tsikllararo tayyorgarliksiz takrorlanadi. Asosiy talab madaniyatni rivojlantirishda sinxronlikni saqlashdir. Buning uchun oldingi fermentatsiyadan apparatda qolgan urug ' Pitning birinchi qismini etkazib berish orqali issiqlik bilan ishlov beriladi-
natijada vegetativ hujayralar va fag inaktivlanadi va issiqlik bilan ishlov berishga bardosh beradigan sporalar keyingi operatsiya uchun urug ' bo'lib xizmat qiladi. Ushbu fermentatsiya usuli bilan fermentatorning aylanishi sezilarli darajada kamayadi-
bu davriy rejimda 60 soat o'rniga taxminan 40 soatni tashkil qiladi. Biroq, bu jarayonni 8-10 martadan ko'p bo'lmagan takrorlash mumkin.
Madaniyat suyuqligidan sporalar va kristallarni ajratish uchun baktofuglarda santrifüjlash qo'llaniladi. Ishlab chiqarilgan dorilarning asosiy shakli namlanadigan kukunlardir. Kukunlarni quritish, maydalash, standartlashtirish va qadoqlash jarayoni uzoq va energiya talab qiladi. Preparatlardan foydalanganda uzoq vaqt shishib ketadigan, idishlarning pastki qismiga joylashadigan va buzadigan amallar moslamalarini yopadigan kukunlarning suvli suspenziyalarini tayyorlash kerak. Hozirgi vaqtda stabillashgan pasta bakterial dorilarning yanada istiqbolli va iqtisodiy jihatdan foydali shakli hisoblanadi. Uni olish osonroq va arzonroq. Bakterial preparatlarni ishlab chiqarishning umumiy sxemasi quyidagicha.

Fermentatsiya oxirida muhitning pH qiymati 8,0–8,5 ga ko'tariladi. Ishqoriy muhitda toksin kristallari mayda bo'laklarga bo'linishi mumkin, ular keyinchalik santrifüjlanganda fugat bilan olib ketiladi. Shu munosabat bilan madaniy suyuqlikning pH qiymati 6,0–6,2 ga tushiriladi. Santrifüj jarayonida hujayralardan sporalar va kristallarning keyingi chiqarilishi sodir bo'ladi (pastadagi madaniyat titri 1 g da taxminan 20 milliard sporani tashkil qilishi kerak). Olingan pasta 30 daqiqa davomida aralashtirilganda to'plamda saqlanadi va titr, virulentlik, fag mavjudligini aniqlash uchun namuna olinadi. Hujayra membranasidan ozod qilinmagan ko'p sonli sporalar mavjud bo'lganda, 30°C haroratda ta'sir qilish muddati 6 soatgacha oshiriladi, fugat 2-3 tsiklda madaniy muhitni tayyorlash uchun ishlatilishi mumkin (fugatdan uzoq vaqt foydalanish bilan madaniyat rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi moddalar to'planadi). Pasta mahsulotini ishlab chiqarishning texnologik sxemasi sek. 10.2.

Preparat zararkunandalarning faol oziqlanishi davrida o'simliklarni 0,5–1,0% suvli suspenziya bilan purkash orqali qo'llaniladi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, fugat ozuqa xamirturushini etishtirish uchun ozuqa muhitining bir qismi sifatida samarali ishlatilishi mumkin, bu esa o'z navbatida B. thuringiensis etishtirish muhitining tarkibiy qismidir. Ushbu holat xamirturush zavodi hududida joylashtirilganda bakterial preparatlarni kam chiqindilarni ishlab chiqarishni yaratish imkoniyatini ko'rsatadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   F. A. Mustafaqulova, F. A. Davlatova, S. N. Mirzaabdullaeva, & O. U. Turg’umboyev (2021). BACILLUS THURINGIENSIS BAKTERIYASINI FAOLLIGINI O’RGANISH. Scientific progress, 1 (6), 838-841.an
   
2. 
   Khojamshukurov, N. A., Mustafaqulova, F. A., & Mirzaabdullaeva, S. N. (2020). EFFECT OF NEW COMPOSITION MICROBIOLOGICAL BIO PREPARATION ON MUNG BEAN PLANT PRODUCTIVITY.
   
3. 
   International Engineering Journal For Research & Development, 5(4), 7-7. Mustafaqulova, F. A., Saidganiyeva, SH. T., & Xo’jamshukurov, N. A. (2019). VAJNOST BACILLUS THURINGIENSIS V BIOLOGICHESKOY ZAЩITE. Nauchnыe gorizontы, (12), 205-209.
   
4. 
   Kambarova, M. X., & Mustafakulova, F. A. RASPROSTRANENIYE MIKROORGANIZMOV V POCHVE DISTRIBUTION OF MICROORGANISMS IN SOIL. BBK 65.2 S56, 114. "Science and Education" Scientific Journal June 2021 / Volume 2 Issue 6 www.openscience.uz 155
   
5. 
   Mustafakulova, F. A., Alimjanov, K. I., & Nabijanov, X. G’. (2019). BIOPREPARAT DLYA ZAЩITЫ RASTENIY OT VREDNЫX NASEKOMЫX. Akademicheskaya publitsistika, (5), 122-126.
   
6. 
   Mustafakulova, F. A., YUldasheva, S. N., & Muxammadzokirov, A. (2018). TEXNOLOGIYA POLUCHENIYA PREPARATOV KLUBENKOVЫX BAKTERIY. In PROBLEMЫ, PERSPEKTIVЫ I NAPRAVLENIYA INNOVATSIONNOGO RAZVITIYA NAUKI (pp. 4-
   
7. 
   Alimjanov, K. I., & Mustafakulova, F. A. (2019). BOGATЫE MIKROORGANIZMЫ V POCHVE. In Fundamentalnыe i prikladnыe nauchnыe issledovaniya: innovatika v sovremennom mire (pp. 22-25).
   
8. 
   Mustafakulova, F. A., Mirzaabdullaeva, S. N., & Baxramov, T. T. (2019, December). POVЫSHENIYE EFFEKTIVNOSTI BAKTERIALNЫX PREPARATOV DLYA BORBЫ S NASEKOMЫMI-VREDITELYAMI. In Stranы. YAzыki. Kultura: sbornik materialov XI-y mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii/Pod red. prof. Abuyevoy NN Maxachkala: DGTU. 391 s. (p. 250).
   
9. 
   Mustafakulova, F. A., Turdiyeva, D. T., & Alijanova, S. (2017). MIKROBЫANTAGONISTЫ DLYA LECHENIYA ZABOLEVANIYA RASTENIY. In Nauchno-prakticheskiye puti povыsheniya ekologicheskoy ustoychivosti i sotsialnoekonomicheskoye obespecheniye selskoxozyaystvennogo proizvodstva (pp. 593-594).
   
10. 
    Aliyev, SH. K., & Mustafakulova, F. A. (2019, December). VLIYANIYE RAZLICHNЫX SROKOV OBRABOTKI LISTEV NA ZABOLEVANIYE XLOPCHATNIKA VILTOM. In Stranы. YAzыki. Kultura: sbornik materialov XI-y mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii/Pod red. prof. Abuyevoy NN Maxachkala: DGTU. 391 s. (p. 41).
    
11. 
    Mustafakulova, F. A., Xatamova, N., Abduxalilova, M., & Kambarova, D. (2017).
    
12. 
    ISPOLZOVANIYE BAKTERIALNЫX ANTAGONISTOV V SELSKOM XOZYAYSTVE. In SOVREMENNЫE TENDENTSII RAZVITIYA NAUKI I TEXNOLOGIY (pp. 96-98).