Reja Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qо‘llaniladigan asosiy kо‘rsatkichlar

2.8. Nominal va real YAIM
Iqtisodiyotda mavjud bо‗lgan inflyatsiya jarayonlari YAIMni hisoblashni
qiyinlashtiradi. Bu kо‗rsatkich dinamikasi bir vaqtning о‗zida ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar miqdor va baho darajalarining о‗zgarishini ifodalaydi. Bu shuni bildiradiki,
YAIM miqdoriga bir vaqtning о‗zida ham ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning fizik
hajmi, ham baho darajasi о‗zgarishi ta‘sir kо‗rsatadi.
Iqtisodiyotda 
doimiy 
inflyatsiya 
jarayonining 
mavjudligi 
makroiqtisodiy
kо‗rsatkichlarni taqqoslama baholarda hisoblashni zarur etib qо‗yadi. Chunki, inflyatsiya
iqtisodiyotning real holatini buzib kо‗rsatadi. Iqtisodiyotni tahlil qilish, muammolarni
aniqlash hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qiyinlashtiradi. Bu vazifani bajarish
uchun joriy baholarda hisoblangan nominal kо‗rsatkichlardan emas, balki taqqoslama
(bazis) baholarda hisoblangan real kо‗rsatkichlardan foydalanish zarur. Ayrim yagona
firmadan farqli о‗laroq milliy iqtisodiyotda juda kо‗p sonli tovarlar va xizmatlar ishlab
chiqarilishi sababli ularning barchasini bir varakayiga taqqoslama baholarda hisoblash
qiyin. Shu tufayli YAIM tarkibida katta ulushni tashkil etgan eng muhim tovarlar va
xizmatlar bahosining о‗zgarishi koeffitsiyenti (baholar indeksi) hisoblab topilib, olingan
natija butun milliy iqtisodiyot uchun tadbiq etiladi.
Baholar indeksini yoki inflyatsiya darajasini hisoblash uchun:
- deflyator (Paashe indeksi);
- iste‘mol narxlari indeksi(Laspeyres indeksi);
- sanoat ishlab chiqarish baholari indekslari hisoblanishi lozim.
Deflyator kо‗rsatkichi quyidagi formula bilan hisoblanadi:

 Q
i
1
 P
i
1
Deflyator = ------------- 100

 Q
i
1
 P
i
0
Bu yerda: i – deflyatorni hisoblash uchun bozor savatiga kiritilgan tovarlar soni;
Q
i
1
– joriy yilda bozor savatiga kiritilgan i – tovar yoki xizmatlar hajmi miqdori (Masalan
2 kg shakar, 2 dona kо‗ylak va h.k);
P
i
1
– joriy yilda bozor savatiga kiritilgan i — mahsulotning shu yilga bahosi;
P
i
0
– joriy yilda bozor savatiga kiritilgan i – mahsulotning bazis yildagi bahosi.

---

Deflyatorni hisoblash shartlari:
- odatda о‗tgan yilga nisbatan hisoblanadi;
- bozor savati joriy yilda aniqlanib keyingi yillarda о‗zgartirilishi mumkin;
- bozor savatiga ham iste‘mol ishlab chiqarish xarakteridagi tovarlar va xizmatlar
kiritiladi;
- bozor savatiga kiritilgan tovarlar va xizmatlar turlarining umumiy YAIM dagi ulushi
katta qismini tashkil qilishi kerak;
- bozor savatiga kiritilgan tovarlar va xizmatlar hajmlari о‗rtasidagi nisbat ularning YAIM
dagi ulushlari о‗rtasidagi nisbatga mos kelishi kerak.